اکتینوباکتر چیست؟ خصوصیات، اکولوژی و مورفولوژی

فهرست مطالب نمایش

مقدمه‌ای بر اکتینوباکترها

اکتینوباکتر‌ها باکتری‌های گرم مثبت، هوازی یا اختیاری و اسپوردار بوده و متعلق به راسته اکتینومیستال‌ها (Actinomycetale) هستند که با محتوای بالای گوانین و سیتوزین (G + C بالاتر از 55 مول درصد) در DNAها و ساختارهای رشته‌ای میله‌ای یا میسلیوم (Mycelium) مانند مشخص می‌شوند.

نام Actinomycetes از کلمات یونانی “atkis” (به معنای پرتو) و “mykes” (به معنای قارچ) گرفته شده است. این نام‌گذاری نشان دهنده شباهت ساختاری آن‌ها با قارچ‌ها است، اما از نظر بیوشیمیایی بیشتر به باکتری‌ها نزدیک هستند و از این رو در حوزه باکتری‌ها قرار می‌گیرند. آن‌ها حلقه‌های اتصال بین “قارچ” و “باکتری” هستند. به این ارگانیسم‌ها اکتینوباکتر یا اکتینومیستوتا (Actinomycetota) نیز گفته می‌شود.

اکتینوباکتر یک جنس از باکتری‌ها نیست، بلکه یک “شاخه” (Phylum) است و تعداد زیادی از جنس‌ها را در بر می‌گیرد (بیش از 425 جنس شناخته شده است)، که هر کدام دارای گونه‌های متعددی هستند.

اکتینوباکتر یک گروه ناهمگون شامل باکتری‌ها با زیستگاه‌ها، نیازهای رشد، نقش‌های اکولوژیکی، مورفولوژی و کاربردهای متمایز می‌باشد. در واقع آن‌ها یکی از مهم‌ترین و پرمصرف‌ترین باکتری‌ها برای اهداف پزشکی، کشاورزی، زیست محیطی، بیوتکنولوژیکی و تحقیقاتی هستند.

خصوصیات عمومی

گرم مثبت، رشته‌ای شاخه‌دار یا میله‌ای شکل.
تکثیر از طریق اسپور و تکه‌تکه شدن.
دارای میسلیوم هوایی قارچ مانند و تولید سوبسترای میسلیوم هنگام کشت.
دارای رنگ‌دانه در اکثر آن‌ها.
دارای محتوای بالای G + C در DNA (55 تا 75٪).
زیست در همه‌جا (زندگی به صورت همزیست (Symbiotic)، آزاد، زیست در دماها و pHهای مختلف، در محیط شور و حضور اکسیژن).
اسید موکولیک (Mucolic acid) و اسید مورامیک (Muramic acid) در دیواره‌های سلولی و رشته‌ها یافت می‌شوند.
زمان تکثیر نسبتا طولانی‌تر نسبت به سایر باکتری‌ها.
اکثرا غیرمتحرک هستند.
اکثرا کپسول‌دار نیستند.

طبقه‌بندی اکتینوباکترها

به دلیل ساختارهای فیزیکی و شیمیایی متنوع و یافته‌های جدید سیستم‌های آنالیز ژنتیکی تکاملی، سیستم طبقه‌بندی اکتینوباکتر انعطاف ناپذیر نیست. با گذشت زمان، علم و روش طبقه‌بندی اکتینوباکتریا در حال تغییر است. رایج‌ترین طرح طبقه‌بندی پذیرفته شده در این زیر آورده شده است:

دامنه: باکتری

شاخه: اکتینوباکتر

در کتابچه راهنمای باکتریولوژی سیستماتیک Bergey جلد 5، شاخه اکتینوباکتر در 6 کلاس طبقه‌بندی شده است که شامل موارد ذیل هستند:

اکتینوباکتریا (اکنون اکتینومیستیا نامیده می‌شود)
اسیدی‌میکروبیا (Acidimicrobiia)
کوریوباکتری (Coriobacteria)
نیتریلیروتوریا (Nitriliruptoria)
روبروباکتر (Rubrobacteria)
ترمولئوفیلی (Thermoleophilia)

برخی از جنس‌های رایج اکتینوباکترها

استرپتومایسس (Streptomyces) (تقریبا 40% ایزوله‌های خاک را تشکیل می‌دهد)	نوکاردیوئیدها (Nocardioide)	ساکارومونوسپورا (Saccharomonospora)
	سودونوکاردیا (Pseudonocardia)	ساکاروپلی‌اسپورا (Saccharopolyspora)
نوکاردیا (Nocardia)	میکروبیسپورا (Microbispora)	ساکاروتریکس (Saccharothrix)
میکرومونوسپورا (Micromonospora)	اکتینومادورا (Actinomadura)	ترمومونوسپورا (Thermomonospora)
اکتینومایسس (Actinomyces)	میکروکوک (Micrococcus)	مایکوباکتریوم (Mycobacterium)
فرانکیا (Frankia)	روتیا (Rothia)	کیتاساتوسپورا (Kitasatospora)
اکتینوپلان‌ (Actinoplanes)	میکروباکتریوم (Microbacterium)	چینیا (Chainia)
استرپتوسپورانژیوم (Streptosporangium)	کورینه‌باکتریوم (Corynebacterium)	داکتیلوسپورانگیوم (Dactylosporangium)
آرتروباکتر (Arthrobacter)	رودوکوکوس (Rhodococcus)	پرواکتینومایسس (Proactinomyces)
سالینی‌اسپورا (Salinispora)	ترمواکتینومایسس (Thermoactinomyces)	پلانوبیسپورا (Planobispora)
نووموریا (Nonomuria)	اکتینوسینما (Actinosynnema)	استرپتولوتیکوس (Streptoalloteichus)
میکروتتراسپورا (Microtetraspora)	نوکاردیوپسی (Nocardiopsis)	برِوی‌باکتریوم (Brevibacterium)
آگرومایسس (Agromyces)	کاتالاتوسپورا (Catellatospora)	فانیا (Faenia)

زیستگاه و اکولوژی

اکتینوباکترها با قابلیت تطبیق‌پذیری بالا از نظر نیاز به مواد مغذی، ارتباط زیستی و غیرزیستی و نیازهای فیزیوشیمیایی مانند pH، رطوبت، شوری، دما، هوا و غیره، در همه جا وجود دارند.

آن‌ها در زیستگاه‌های خاکی و همچنین آبی یافت می‌شوند.

زیستگاه خاکی تقریباً شامل هر نوع خاکی مانند خاک بیابانی (شنی)، صخره‌ای، کشاورزی، غنی از پوشش گیاهی، حاصلخیز و بایر می‌باشد. اکتینوباکترها بیشتر میکروبیوم خاک را با بار میکروبی حدود 106 تا 108 سلول در هر گرم خاک تشکیل می‌دهند. (بوی خاکی مزارع تازه شخم زده نیز به دلیل فعالیت ژئوسمین (Geosmin) و 2-متیل‌ایزوبوربئول (2-methylisoborbeol) تولید شده توسط اکتینوباکترها است). بیشترین مطالعه روی اکتینوباکترهای خاک انجام شده است و در فرآیندهای بیوژئوشیمیایی و همچنین کاربردهای انسانی بسیار مهم هستند.

برخی از اکتینوباکترهای رایج خاک عبارتند از: استرپتومایسس، میکرومونوسپورا، نوکاردیا، سودونوکاردیا، اکتینومادورا، مایکوباکتریوم و غیره.

زیستگاه آبی شامل آب‌های دریایی و شیرین می‌شود. حتی در آب‌های بسیار سرد (آب‌های قطبی و مکان‌های برفی) و بسیار گرم (مجرای گرمابی (Hydrothermal vent)) برخی از جنس‌های اکتینوباکتری وجود دارند.

برخی از جنس‌های رایج آب شیرین عبارتند از: استرپتومایسس، رودوکوکوس، اکتینوپلان، ترمواکتینومایسس، میکرومونوسپورا، کورینه‌باکتریوم، آرتروباکتر و غیره.

برخی از جنس‌های دریایی رایج عبارتند از: رودوکوکوس، سالینی‌اسپورا، استرپتومایسس، مارینوفیلوس (Marinophilus)، سالینی‌باکتریوم (Salinibacterium)، دیتزیا (Dietzia)، سولواراسپورا (Solwaraspora) و غیره.
چندین گونه از اکتینوباکترها، اکستروموفیل (Extremophile) هستند. آن‌ها در دمای انجماد (سرما‌دوست (Psychrophile))، دمای معمولی (مزوفیل(Mesophile))، و همچنین دمای بالا (گرمادوست (Thermophile)) یافت می‌شوند. کورینه‎باکتریوم سایکروفیلوم (Psychrophilum)، مدستوباکتر مولتی‌سپتاتوس (Modestobacter multiseptatus)، گونه‎های استرپتوورتیسیلیوم (Streptoverticillium) و غیره، گونه‎های سرما‌دوست هستند، در حالی که ترمواکتینومایسس، ترمومونوسپورا، ساکاروپلی‌اسپورا و غیره، گونه‌های گرمادوست هستند.
برخی از آن‌ها در pH حدود 3 یافت می‌شوند (اکتینوباکتر‌های اسیدوفیل (Acidophilic)). مانند استرپتواسیدیفیلوس (Streptoacidiphilus)، اکتینوسپیکا (Actinospica)، کاتنولیسپورا (Catenulispora)، استرپتومایسس اسیدیفیلوس (Streptomyces acidiphilus) و غیره که اسیدوفیل هستند.
برخی گونه‌ها مانند بوگوریلا کازیلیتیکا (Bogoriella caseilytica) و گونه‌های کوکوریا (Kocuria)، اکتینوباکترهای هالو آلکالوفیل (Halo-alkalophilic) هستند.
چندین گونه در خاک با غلظت نمک بالا یافت می‌شوند (حتی برخی از آن‌ها برای رشد به غلظت NaCl نزدیک به 5 مولار در محیط جهت رشد نیاز دارند). برخی از اکتینوباکترهای هالوفیل شامل سالینی‌اسپورا، دیتزیا، ویلیامزیا (Williamsia)، مارینوفیلوس (Marinophilus) و غیره هستند.
اکتینوباکترهای اندوفیت (Endophytic) نیز به طور گسترده‌ای جداسازی و مطالعه شده‌اند. بیشتر آن‌ها با ریزوسفر (Rhizosphere) مرتبط بوده و با تثبیت نیتروژن همراه هستند. گونه‌های فرانكيا (Frankia)، استرپتومايسس (Streptomyces)، استرپتوورتيسيليوم، گليكوميسس (Glycomyces)، پلانتاكتينوسپورا (Plantactinospora)، پلي‌مورفوسپورا (Polymorphospora) و غيره اكتينوباكترهاي اندوفيتيك هستند.
جنس‌های زیادی از اکتینوباکترها، همزیست هستند. آن‌ها با گیاهان، حیوانات و چندین ارگانیسم دیگر همراه هستند. تعدادی از آن‌ها ساکن معمولی روده، پوست و مجاری تنفسی هستند.

مورفولوژی اکتینوباکترها

ویژگی‌های مورفولوژیکی متنوعی در بین اعضای اکتینوباکتر دیده می‌شود. آن‌ها آرایشات و انشعابات سلولی مختلفی را نشان می‌دهند.
به طور کلی آن‌ها میله‌ای شکل هستند، در حدود 0.5 تا 2.5 میکرومتر (برخی حتی تا 5 میکرومتر) طول دارند. برخی مانند میکروکوک (Micrococcus) نیز کوکسی هستند.
بسیاری از گونه‌ها هیف (Hyphal) (شبکه مولد قارچ (Mycelial)) ایجاد می‌کنند. این میسلیوم‌ها نیز اشکال مختلفی دارند. برخی شاخه‌ای، برخی پیچ خورده، برخی مستقیم، برخی به صورت هفتی و برخی بدون دیواره هستند.
میسلیوم هوایی (دارای اسپور (Spore) یا ساختار ایجاد کننده اسپور) یک ویژگی کلیدی در شناسایی چندین گونه است. این میسلیوم‌های هوایی ممکن است مستقیم، خمیده، دسته‌ای، تک‌ورقه‌ای (Monoverticillate) بدون مارپیچ، تک‌ورقه‌ای با مارپیچ، حلقه باز، مارپیچ باز، مارپیچ بسته و دو ورقه‌ای با یا بدون مارپیچ باشند.
سه نوع مختلف از اسپورها مشاهده شده است: کونیدیوسپورها (Conidiospore)، اسپورانژیوسپورها (Sporangiospore) و ایدیوسپورها (Oidiospore).
تعداد کمی از گونه‌ها حاوی فیمبریا (Fimbriae) هستند، در حالی که تعداد زیادی از گونه‌ها فاقد آن‌ها هستند. از این رو اکثر گونه‌ها غیرمتحرک هستند.
در کشت، اکثر آن‌ها کلنی‌های رنگی خشکی با هیف‌های هوایی و زیرلایه‌ای ایجاد می‌کنند که ظاهری پنبه‌ای، مخملی یا پودری مانند دارند. رنگی‌شدن هم در هیف‌های هوایی و هم در هیف‌های زیرلایه‌ای دیده می‌شود. تعداد کمی (گونه‌های کپسول‌دار) نیز می‌توانند کلنی‌های مرطوب تولید کنند.

روش شناسایی اکتینوباکترها

دقیق‌ترین روش شناسایی که در حال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرد، آنالیز 16S rRNA است. علاوه بر این، روش PCR و روش پروب DNA نیز روش‌های شناسایی مولکولی پراهمیتی هستند.
مطالعه میکروسکوپی ساختار سلولی، ساختار ایجاد کننده اسپور، اسپورها، الگوی شاخه‌ای و ساختار رشته‌ها، ویژگی‌های اصلی جهت شناسایی اکتینوباکترها هستند. علاوه بر این ویژگی‌ها، مورفولوژی کلنی، رنگ‌دانه، و ویژگی‌های بیوشیمیایی برای شناسایی گونه‌های ایزوله شده استفاده می‌شوند.
به طور معمول محیط کشت International Streptomyces Project (ISP) (محیط‌های کشت ISP از ISP 1 تا ISP 9) محیط‌های کشت مورد استفاده جهت رشد و مطالعه خصوصیات کلنی‌های اکتینوباکترها هستند.
تست‌های بیوشیمیایی استاندارد انجام شده عبارتند از: رنگ‌آمیزی گرم (Gram-staining)، تست کاتالاز (Catalase test)، تست تحمل نمک (Salt tolerance test)، تست اکسیداز (Oxidase test)، تست کاهش نیترات (Nitrate reduction test)، تست هیدرولیز نشاسته (Starch hydrolysis test)، تست هیدرولیز کازئین (Casein hydrolysis test)، تست هیدرولیز ژلاتین (Gelatin hydrolysis test)، تست هیدرولیز اوره (Urea hydrolysis test)، تست IMViC، تست TSI، تست تخمیر قند (Sugar fermentation test) و غیره.

اهمیت اکتینوباکترها

نقش‌ها در طبیعت

آن‌ها در طبیعت تجزیه کننده‌های مهمی هستند. تجزیه مواد آلی پیچیده مانند سلولز (Cellulose)، لیگنین (Lignin)، کراتین (Keratin)، کیتین (Chitin)، همی‌سلولز (Hemicellulose) و سایر پلیمرهای پیچیده به اکتینوباکترها بستگی دارد. این تجزیه به حاصلخیزی خاک و توسعه پوشش گیاهی کمک می‌کند.
اکتینوباکترها نقش عمده‌ای در چرخه مواد غذایی در طبیعت دارند. آن‌ها با تجزیه مواد آلی و جذب مواد غیرآلی مرتبط هستند. از این رو نقش مهمی در چرخه‌های بیوژئوشیمیایی ایفا می‌کنند.
آن‌ها در شرایط محیطی سخت یافت می‌شوند و چرخه بیوژئوشیمیایی را در چنین محیط‌های خشنی حفظ می‌کنند. آن‌ها به حفظ اشکال زندگی در چنین شرایط سختی کمک می‌کنند.
آن‌ها چندین آنزیم، ویتامین، پروتئین، مواد ضد میکروبی و ریز مغذی‌ها را آزاد می‌کنند که بر روی زیستگاه‌های خاکی و آبی فلور (Flora) میکروبی تأثیر می‌گذارند.

کاربردهای انسانی اکتینوباکترها

کاربردهای دارویی

اکتینوباکترها منبع مهم مواد ضد میکروبی هستند. بیش از دو سوم از کل آنتی‌بیوتیک‌های مورد استفاده از چندین اکتینوباکتر به خصوص از گونه‌های استرپتومایسس و میکرومونوسپورا، مشتق شده است.
برخی از آنتی‌بیوتیک‌های رایج مشتق شده از اکتینوباکترها عبارتند از تتراسایکلین (Tetracycline)، سفامایسین (Cephamycin)، ماکرولیدها (Macrolides) (مانند استرپتومایسین (Streptomycin)، اریترومایسین (Erythromycin)، جنتامایسین (Gentamicin) و غیره) کینولون‌ (Quinolone)، کلرامفنیکل (Chloramphenicol)، برخی از آمینوگلیکوزیدها (Aminoglycoside)، برخی از بتالاکتام‌ها (β- lactam)، راپامایسین (Rapamycin) و غیره.
ترکیبات ضد قارچی مانند آمفوتریسین (Amphotericin)، داریمید (Daryamide) و غیره، یک ترکیب ضد انگلی مانند اورمکتین (Avermectin)، و ترکیبات ضد سرطانی مانند آدریامایسین (Adriamycin)، 1،8-دی هیدروکسی-2-اتیل-3 متیل آنتراکینون (1,8-Dihydroxy-2-ethyl-3 methyl anthraquinone)، آنتراسایکلین (Anthracyclines)، بوتنولید (Butanolide) و غیره نیز از اکتینوباکترها مشتق می‌شوند.

زیست‌پالایی (Bioremediation) و کمپوست

اکتینوباکترها به طور گسترده‌ای در زیست‌پالایی خاک‌های آلوده به مواد آلی سخت استفاده می‌شوند. آن‌ها اگانیسم‌های غالب در خاک غنی از مواد آلی پیچیده و هیدروکربن‌ها هستند.

در طول آماده‌سازی کمپوست، اکتینوباکترهای مزوفیل و سایر ساپروفیت‌ها (Saprophyte) در ابتدا روی ضایعات آلی اثر می‌گذارند و با عبور دما از 40 درجه سانتی‌گراد، اکتینوباکترهای ترموفیل بر سایر ساپروفیت‌ها غالب می‌شوند. و در نهایت در مرحله تکامل ایجاد کمپوست، گونه‌های قارچی و اکتینوباکترها بر سلولزها، همی‌سلولزها، کیتین، کراتین و سایر ترکیبات پیچیده غالب می‌شوند.

تولید آنزیم‌ها و ویتامین‌ها

چندین آنزیم با کاربرد بالقوه در صنایع تخمیری و مواد غذایی، صنعت نساجی و پارچه، صنعت چرم، صنعت کاغذ و خمیر کاغذ و در سایر کاربردهای بیوتکنولوژیک توسط اکتینوباکترها تولید می‌شوند. آنزیم‌هایی که به صورت تجاری تولید می‌شوند عبارتند از کیتینازها (Chitinase)، کاتالازها، ال-آسپارژیناز (L-asparaginase)، پروتئازها (Protease)، اوره‌آزها (Urease)، کراتینازها (Keratinase)، لیپاز (Lipase)، آمیلاز (Amylase)، سلولازها (Cellulase)، زایلانازها (Xylanase) و فیتازهای (Phytase) تولید شده توسط برخی از اکتینوباکترها.

برای تولید چنین آنزیم‌هایی از گونه‌های استرپتومایسس، نوکاردیوپسی، ترموبیفیدا (Thermobifida)، اکتینومادورا و غیره استفاده می‌شود.

ویتامین B12 توسط اکتینوباکترهای خاک مانند استرپتومایسس آنتی‌بیوتیکوس (Streptomyces antibioticus)، استرپتومایسس کروموژنوس (S. chromogenus) و غیره تولید می‌شود.

تولید بیوسورفکتانت

گونه‌های مختلف اکتینوباکترها مانند گونه‌های نوکاردیوپسی، تسوکامورلا (Tsukamurella) و غیره برخی سورفکتانت‌ها را تولید می‌کنند. این بیوسورفکتانت‌ها حاوی یک بخش آب‌دوست (Hydrophilic) و یک بخش آب‌گریز (Hydrophobic) هستند. آن‌ها برای امولسیون‌سازی روغن و هیدروکربن‌ها در زیست‌پالایی، جهت تولید مواد شوینده، علف‌کش‌ها، لوازم آرایشی، مواد ضدمیکروبی و غیره و در صنایع کاغذ، خمیر کاغذ، نساجی و مواد غذایی استفاده می‌شوند.

تولید علف‌کش‌های زیستی، حشره‌کش‌های زیستی و لاروکش‌های زیستی

چند متابولیت فرعی آزاد شده توسط برخی از جنس‌های اکتینوباکتر به عنوان علف‌کش‌های زیستی برای کنترل علف‌های هرز استفاده می‌شود. به عنوان مثال استرپتومایسس ساگانوننسیس (Streptomyces saganonensis)، استرپتومایسس ویریدوکروموژنز (S. viridochromogenes) و برخی گونه‌های دیگر استرپتومایسس، علف‌کش‌ و هربی‌میسین (Herbimycin) را جهت کنترل رشد علف‌های هرز تولید می‌کنند.

آنیزومایسین (Anisomycin)، بیالافوس (Bialaphos)، کوفورمایسین (Coformycin)، هیدانتوسیدین (Hydantocidin)، فتوکسازولین (Phthoxazolin)، هوموآلانوسین (Homoalanosin) و غیره ترکیبات علف‌کشی هستند که توسط برخی گونه‌های استرپتومایسس تولید می‌شوند.

ترکیبات حشره‌کش و لاروکشی یافته شده است که توسط گونه‌های استرپتومایسس، میکروپلی‌اسپورا (Micropolyspora) و استرپتوسپورانژیوم تولید می‌شوند. متابولیت‌های فرعی مانند تترانکتین (Tetranectin)، اورمکتین (Avermectin)، فلاونوئید (Flavonoid) و غیره بر روی پشه‌ها عمل می‌کنند.

تولید هورمون‌های رشد گیاهی

برخی از اکتینوباکترهای خاک مرتبط با ریزوم‌ها (Rhizome) به عنوان ریزوباکتری‌های محرک رشد گیاه (Plant Growth Promoting Rhizobacteria (PGPR)) شناسایی شده‌اند. آن‌ها به جذب و دریافت مواد مغذی کمک کرده، هورمون‌های محرک رشد گیاه و مواد ضدمیکروبی که با پاتوژن‌های گیاهی مبارزه می‌کنند، تولید می‌نمایند.

بیماری‌های گیاهی و عوامل کنترل‌کننده انگل‌های گیاهی

برخی گونه‌های استرپتومایسس، اورمکتین (Avermectin) و ایورمکتین (Ivermectin) تولید می‌کنند که اثرات نماتدکشی (Nematicidal) را بر روی نتامدهای (Netamode) خاک و کرم‌های فیلاریال (Filarial) نشان می‌دهد. علاوه بر این، گونه‌های سالینی‌اسپورا، ماریناکتینوسپورا (Marinactinospora) و غیره نیز ترکیبات ضدانگلی تولید می‌کنند.

ترکیبات فعال زراعی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و ضدقارچ‌های مقابله کننده علیه پاتوژن‌های گیاهی مانند گونه‌های ریزوکتونیا (Rhizoctonia)، گونه‌های سودوموناس (Pseudomonas)، پیریکولاریا اوریزا (Pyricularia oryzae) و غیره، توسط اکتینوباکترهایی مانند گونه‌های استرپتومایسس، گونه‌های میکرومونوسپورا، گونه‌های استرپتوورتیسیلیوم و غیره تولید می‌شوند.

ترکیباتی مانند ژلدانامایسین (Geldanamycin)، نیجریسین (Nigericin)، فاریفوژین (Faerifungin)، والیدامایسین (Validamycin)، فانگی‌کرومین (Fungichromin) و غیره توسط اکتینوباکترها تولید می‌شوند که برای درمان بیماری‌های گیاهی استفاده می‌شوند.

سنتز نانوذرات

برخی از اکتینوباکترها منابع ضروری برای تولید نانوذرات دارای خواص دارویی هستند. گونه‌های مهم تولید کننده نانوذرات نقره عبارتند از: گونه‌های استرپتومایسس، گونه‌های نوکاردیوپسی، گونه‌های آستینوپلی‌اسپورا (Actinopolyspora)، گونه‌های اکتینومادورا و غیره. گونه‌هایی از استرپتومایسس یافت شده که برای تولید نانوذرات طلا، روی، مس و منیزیم به کار می‌روند.

تولید رنگ‌دانه

اکتینوباکترها قادر به تولید رنگ‌دانه‌های مختلف، معمولاً سایه‌های آبی، بنفش، قرمز، زرد، صورتی، سبز، سیاه و قهوه‌ای هستند. اگرچه بیشتر رنگ‌دانه‌های مورد استفاده صنعتی، به صورت شیمیایی تولید می‌شوند، اکتینوباکترهایی مانند گونه‌های استرپتومایسس و سینودونتیس ویولاکوس (Synodontis violaccus) در تولید تجاری برخی رنگ‌دانه‌ها مانند رودومایسین (Rhodomycin)، اکتینومایسین (Actinomycin)، گراناتیسین (Granaticin) و پرودی‌ژیوزین (Prodigiosin) استفاده می‌شوند.

اثرات مضر

بیماری‌های گیاهی

اکتینوباکترها مسئول بیماری‌های مختلف گیاهی هستند. برخی از آن‌ها در جدول زیر آمده است:

گونه‌ اکتینوباکتر مرتبط	بیماری ایجاد شده
Corynebacterium betac، C. flaccumfaciens، C. insidiosum، C. nebraskense، C. sepedonicum	بیماری‌های پژمردگی لوبیا، چغندر قرمز، یونجه، ذرت، سیب زمینی و غیره.
C. michiganense	فاسد شدن ریشه گوجه فرنگی
C. oortii	بیماری لکه برگی و پیاز گل لاله
Rhodococcus fascians	بیماری گال برگ (Leaf gall)
Nocardia vaccinii	تکثیر گال و جوانه در زغال‌اخته
Streptomyces aureofaciens، S. griscus، S. flavcolus، S. ipomoeae، S. scabies	اسکب (Scab) سیب‌زمینی و سیب‌زمینی شیرین
Arthrobacter ilicus	بیماری پژمردگی خاس آمریکایی (Ilex opaca)

بیماری‌های انسانی

بیشتر اکتینوباکترها، ساپروفیت و کامنسال (Commensal) هستند، اما تعداد کمی از آن‌ها با بیماری‌های انسانی نیز مرتبط هستند. آن‌ها مسئول بیماری‌های کشنده‌ای مانند سل (Tuberculosis)، جذام (Leprosy)، دیفتری (Diphtheria)، اکتینومایکوز (Actinomycosis)، نوکاردیوز (Nocardiosis) و غیره هستند. برخی از گونه‌های بیماری‌زای اکتینوباکتر رایج انسانی همراه با بیماری‌های ناشی از آن‌ها در زیر آورده شده است:

گونه‌ اکتینوباکتر مرتبط	بیماری ایجاد شده
کمپلکس Mycobacterium tuberculosis	بیماری سل
Mycobacterium leprae	جذام
Corynebacterium diphtheriae	دیفتری
Actinomyces bovis، A. israelii	اکتینومایکوز
A. madura، Nocardia asteroides، Streptomyces somaliensis، گونه‌های Nippostrongylus.	اکتینومیستوم (Actinomycetoma)
Rothia dentocariosa، Oerskovia turbata	اندوکاردیت (Endocarditis)
Nocardia asteroides، N. brasiliensis، N. dassonvillei	نوکاردیوز