بیماری گوچر (Gaucher Disease)

بیماری گوچر یک اختلال ژنتیکی ارثی است. این بیماری باعث درد استخوان، کم خونی، بزرگ شدن اندام‌ها، شکم متورم و دردناک و مشکلات کبودی و خونریزی می‌شود. سه نوع از این بیماری وجود دارد. برخی از انواع بیماری گوچر می‌توانند منجر به بروز آسیب شدید مغزی و مرگ شومد. اما بیماری گوچر نوع 1 (شایع ترین بیماری در ایالات متحده) قابل درمان است.

بررسی اجمالی

بیماری گوچر (Gaucher Disease) چیست؟

بیماری گوچر یک بیماری ارثی است (در افراد یک خانواده‌ منتقل می‌شود). این عارضه یک اختلال ذخیره لیزوزومی است، نوعی بیماری که باعث تجمع مواد چرب در مغز استخوان، کبد و طحال می‌شود. مواد چرب (اسفنگولیپیدها) استخوان‌ها را ضعیف کرده و اندام‌ها را بزرگ می‌کنند، بنابراین نمی‌توانند آن طور که باید کار کنند. هیچ درمانی برای بیماری گوچر وجود ندارد اما رسیدگی‌های درمانی می‌توانند علائم را تسکین داده و کیفیت زندگی را تا حد زیادی بهبود بخشند.

انواع بیماری گوچر چیست؟

سه نوع بیماری گوچر (گوشای یا go-shay تلفظ می‌شود) وجود دارد. همه این أنواع علائم مشابهی را در اندام‌ها و استخوان‌ها ایجاد می‌کنند. برخی از اشکال این بیماری بر مغز نیز تأثیر می‌گذارند. انواع بیماری گوچر عبارتند از:

• بیماری گوچر نوع 1: شایع ترین نوع در ایالات متحده، بیماری گوچر نوع 1، طحال، کبد، خون و استخوان‌ها را درگیر می‌کند. این بیماری بر مغز یا نخاع تأثیر نمی‌گذارد. بیماری گوچر نوع 1 تا حدی قابل درمان است اما هیچ درمان قطعی وجود ندارد. برای برخی افراد، علائم خفیف است. سایر افراد کبودی شدید، خستگی و درد را به خصوص در استخوان‌ها و شکم تجربه می‌کنند. علائم می‌تواند در هر سنی از کودکی تا بزرگسالی ظاهر شود.
• بیماری گوچر نوع 2: نوع نادر این اختلال، نوع 2 در نوزادان زیر شش ماه ظاهر می‌شود. این بیماری باعث بزرگ شدن طحال، مشکلات حرکتی و آسیب شدید مغزی می‌شود. هیچ درمانی برای بیماری گوچر نوع 2 وجود ندارد. نوزادان مبتلا به این بیماری در عرض دو تا سه سال از دنیا می‌روند.
• بیماری گوچر نوع 3: در سراسر جهان، بیماری گوچر نوع 3 شایع ترین شکل است، اما در ایالات متحده نادر است. این بیماری قبل از 10 سالگی ظاهر شده و باعث بروز ناهنجاری‌های استخوانی و اندام‌ها و مشکلات عصبی (مغزی) می‌شود. رسیدگی‌های درمانی می‌توانند به بسیاری از افراد مبتلا به بیماری گوچر نوع 3 کمک کنند تا رسیدن به 20 یا 30 سالگی زندگی کنند.

بیماری گوچر چقدر شایع است؟

بیماری گوچر نادر است. حدود 6000 نفر در ایالات متحده به این اختلال مبتلا هستند. بیماری گوچر نوع 1 شایع ترین نوع در ایالات متحده است. حدود 95 درصد از افراد مبتلا به بیماری گوچر در ایالات متحده به نوع 1 مبتلا هستند.

چه کسانی احتمال دارد به بیماری گوچر مبتلا شوند؟

هر کسی ممکن است به این اختلال مبتلا شود اما افرادی که اجداد یهودی اشکنازی (اروپای شرقی) دارند، بیشتر به بیماری گوچر نوع 1 مبتلا می‌شوند. از تمام افراد یهودی تبار اشکنازی (یا اشکنازی)، تقریباً از هر 450 نفر یک نفر به این اختلال مبتلا است و از هر 10 نفر یک نفر ناقل تغییر ژنی است که باعث بیماری گوچر می شود. اصل و نسب نقشی در ابتلا به بیماری گوچر نوع 2 و 3 ندارد. این اختلال بر افراد از هر قومیتی تأثیر می‌گذارد.

علائم و علل

چه چیزی باعث بروز بیماری گوچر می‌شود؟

بیماری گوچر یک اختلال متابولیک ارثی است. این بیماری از طریق خانواده‌ها و افراد آن‌ها منتقل شده است. افراد مبتلا به بیماری گوچر به اندازه کافی آنزیمی به نام گلوکوسربروزیداز (glucocerebrosidase یا GCase) ندارند. آنزیم‌هایی مانند GCase پروتئین‌هایی هستند که وظایف مختلفی از جمله شکستن چربی‌ها (اسفنگولیپیدها) در بدن را انجام می‌دهند.

اگر بدن به اندازه کافی از این آنزیم‌ها نداشته باشد، مواد شیمیایی چرب (به نام سلول‌های گوچر یا Gaucher cells) در اندام‌ها، مغز استخوان و مغز تجمع می‌یابد. چربی‌های اضافی باعث ایجاد طیف گسترده ای از مشکلات و علائم می‌شود.‌ آن‌ها بر نحوه عملکرد اندام‌ها تأثیر گذاشته و سلول‌های خونی را از بین می‌برند و استخوان‌ها را ضعیف می‌کنند.

علائم بیماری گوچر چیست؟

علائم و نشانه های بیماری گوچر

چشم ها

اشکال در حرکت چشم، لکه های زرد در چشم ها

خون

کم خونی، خستگی، ترومبوسیتوپنی 

 استخوان

درد و آسیب مفاصل، ضعیف شدن استخوان ها، آرتریت پوکی استخوان، استئونکروز

مغز

مشکلات مغزی در هماهنگی و مهارت های حرکتی، اختلالات حرکتی، مشکلات شناختی، تشنج، تاخیر در رشد

ریه‌ها

مشکلات تنفسی

کبد و طحال

بزرگ شدن کبد و طحال

علائم بیماری گوچر از فردی به فرد دیگر متفاوت است. برخی از افراد مبتلا به بیماری گوچر علائم خفیفی دارند یا اصلاً هیچ علائمی ندارند. در افراد دیگر، علائم می‌تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی و مرگ شود. علائم هر سه شکل بیماری گوچر عبارتند از:

مشکلاتی که بر اندام‌ها و خون تأثیر می‌گذارد: با تجمع مواد شیمیایی چرب در بدن، افراد مبتلا به بیماری گوچر ممکن است طیف وسیعی از علائم را در خون و اندام‌ها تجربه کنند. گاهی اوقات پوست لکه‌هایی حاوی رنگدانه قهوه ای ایجاد می‌کند. علائم از خفیف تا شدید متغیر است و شامل موارد زیر می‌شود:

• کم خونی: با تجمع لیپیدها در مغز استخوان، گلبول‌های قرمز خون از بین می‌روند. گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن را در سراسر بدن حمل می‌کنند. داشتن گلبول‌های قرمز خیلی کم را کم خونی (anemia) می‌گویند.
• بزرگ شدن اندام‌ها: طحال و کبد با تجمع مواد شیمیایی چرب بزرگ تر می‌شوند که همین امر باعث بزرگ شدن و حساس شدن شکم می‌شود. طحال بزرگ شده پلاکت‌ها (سلول‌های خونی که به لخته شدن خون کمک می‌کنند) را از بین می‌برد که منجر به کاهش تعداد پلاکت‌ها و مشکلات خونریزی می‌شود.
• کبودی، خونریزی و مشکلاتی در لخته شدن: تعداد کم پلاکت باعث می‌شود افراد مبتلا به بیماری گوچر به راحتی کبود شوند. خون‌ آن‌ها آن طور که باید لخته نشده و بند نمی‌آید.‌ آن‌ها حتی پس از بروز جراحات جزئی، جراحی یا خونریزی بینی در معرض خطر خونریزی شدید یا طولانی مدت هستند.
• خستگی: در نتیجه کم خونی، افراد مبتلا به بیماری گوچر اغلب دچار خستگی می‌شوند (همیشه احساس خستگی می‌کنند).
• مشکلات ریوی: مواد شیمیایی چرب در ریه‌ها جمع می‌شوند و تنفس را دشوار می‌کنند.

مشکلاتی که بر استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد: وقتی استخوان‌ها خون، اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت نکنند، ضعیف شده و تجزیه می‌شوند.

افراد مبتلا به بیماری گوچر ممکن است علائمی را در استخوان‌ها و مفاصل داشته باشند، از جمله:

• درد: کاهش جریان خون باعث ایجاد درد در استخوان‌ها می‌شود. آرتریت (Arthritis)، درد مفاصل و آسیب مفاصل از علائم شایع بیماری گوچر هستند.
• استئونکروز (Osteonecrosis): این بیماری که به عنوان نکروز آواسکولار (avascular necrosis) نیز شناخته می‌شود، در نتیجه کمبود اکسیژن به استخوان‌ها می‌رسد. بدون اکسیژن کافی، بافت استخوان به قطعات ریز شکسته می‌شود و می‌میرد.
• استخوان‌هایی که به راحتی می‌شکنند: بیماری گوچر باعث پوکی استخوان می‌شود، وضعیتی که در زمانی رخ می‌دهد که استخوان‌ها کلسیم کافی دریافت نکنند. با پوکی استخوان (و استئوپنی یا osteopenia که شکل خفیف پوکی استخوان است)، استخوان‌ها می‌توانند به راحتی بشکنند. داشتن استخوان‌های ضعیف می‌تواند منجر به بروز ناهنجاری‌های اسکلتی شود.

مشکلاتی که بر مغز و ساقه مغز تأثیر می‌گذارد: بیماری گوچر نوع 2 و 3 علاوه بر علائم خونی، اندامی و استخوانی، باعث مشکلات عصبی (مغزی) نیز می‌شوند. نوزادان مبتلا به بیماری گوچر نوع 2 این علائم را در شش ماه اول زندگی بروز می‌دهند. ممکن است در بدو تولد ناهنجاری‌های پوستی داشته باشند. علائم بیماری گوچر نوع 3 در سن 10 سالگی ظاهر شده و با گذشت زمان شدیدتر می‌شود.

علائم عصبی بیماری گوچر نوع 2 و 3 عبارتند از:

• چالش‌های تغذیه‌ای و تاخیر در رشد (در نوزادان مبتلا به بیماری گوچر نوع 2)
• مشکلات شناختی
• مشکلات چشمی، به ویژه هنگام حرکت دادن چشم‌ها به پهلو
• مشکلات در مهارت‌های حرکتی بزرگ و هماهنگی
• تشنج، اسپاسم عضلانی و حرکات سریع و تند

تشخیص و آزمایشات

بیماری گوچر چگونه تشخیص داده می‌شود؟

ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی، شما (یا فرزندتان) را معاینه می‌کند و در مورد علائمتان از شما سوال‌هایی را می‌پرسد. وی بیماری گوچر را با استفاده از یک آزمایش خون که سطح آنزیم را بررسی می‌کند، تشخیص می‌دهد.

برای تعیین اینکه آیا شما ناقل بیماری گوچر هستید یا خیر، ارائه دهنده شما آزمایش DNA را با استفاده از بزاق یا خون شما انجام می‌دهد. ناقلان بیماری گوچر هیچ علامتی ندارند اما می‌توانند بیماری را به فرزندان خود منتقل کنند. اگر ناقل هستید و قصد دارید بچه دار شوید، وی شما را به یک مشاور ژنتیک معرفی می‌کند تا بتوانید در مورد برنامه ای مناسب برای خانواده خود تصمیم بگیرید.

مدیریت و رسیدگی‌های درمانی

آیا بیماری گوچر قابل درمان است؟

با انجام رسیدگی‌های درمانی منظم، بیماری گوچر نوع 1 قابل درمان است. روند‌های درمانی یا سطح آنزیم را افزایش می‌دهند یا باعث کاهش مواد چربی می‌شوند که در بیماری گوچر در بدن تجمع می‌یابند. هیچ درمانی برای آسیب عصبی ناشی از بیماری گوچر نوع 2 و 3 وجود ندارد. دوره‌های درمانی بیماری گوچر نوع 1 شامل موارد زیر است:

درمان جایگزینی آنزیم (Enzyme replacement therapy یا ERT): افراد مبتلا به بیماری گوچر به طور منظم (هر دو هفته یک بار) به ERT نیاز دارند تا روش درمانی موثر باشد. ارائه دهنده شما یک آنزیم انفوزیون (تزریق) داخل وریدی (از طریق ورید بازو) به شما می‌دهد.

ممکن است انفوزیون‌ها را در مرکز انفوزیون دریافت کنید یا (اگر انفوزیون‌ها را به خوبی تحمل کنید) ممکن است در خانه شما تزریق شوند. در طول ERT، آنزیم مستقیماً به جریان خون شما وارد می‌شود و از آن جا می‌تواند به اندام‌ها و استخوان‌ها برسد تا مواد شیمیایی چرب را تجزیه کند تا نتوانند انباشته شوند.

درمان کاهش سوبسترا (Substrate reduction therapy یا SRT): این درمان مواد شیمیایی چرب را کاهش می‌دهد تا نتوانند در بدن انباشته شوند. شما داروی SRT را به صورت خوراکی (از راه دهان) مصرف می‌کنید. برای جلوگیری از آسیب رساندن به بدن، باید مصرف دارو را به طور منظم ادامه دهید. از ارائه دهنده خود بپرسید که آیا SRT برای شما مناسب است یا خیر.

محققان به طور فعال در حال توسعه چندین روش درمانی جدید با استفاده از مهندسی ژنتیک و فناوری‌های سلول‌های بنیادی هستند.

پیشگیری

آیا می‌توانم از ابتلا به بیماری گوچر پیشگیری کنم؟

در صورت داشتن جهش‌های ژنی، هیچ راهی برای پیشگیری از بیماری گوچر وجود ندارد. اگر در معرض خطر ابتلا هستید، انجام آزمایش عاقلانه است. درمان زود هنگام ممکن است از آسیب به استخوان‌ها و اندام‌های بیماری گوچر نوع 1 جلوگیری کند.

اگر آزمایش DNA نشان داد که شما ناقل بیماری گوچر هستید و قصد تشکیل خانواده را دارید، با ارائه دهنده خود صحبت کنید. یک مشاور ژنتیک می‌تواند به شما اطلاعات بیشتری داده و به شما کمک کند تا برنامه ای برای کاهش احتمال انتقال ژن داشته باشید.

چشم انداز یا وضعیت آتی

چشم انداز افرادی که به بیماری گوچر مبتلا هستند چگونه است؟

با انجام رسیدگی‌های درمانی، افراد مبتلا به بیماری گوچر نوع 1 می‌توانند این اختلال را مدیریت کرده و زندگی کاملی داشته باشند. مراجعه به متخصص و ادامه انجام رسیدگی‌های درمانی طولانی مدت ضروری است. بدون دریافت دوره درمانی، بیماری گوچر می‌تواند آسیب دائمی ایجاد کند.

روش‌های درمانی می‌توانند به افراد مبتلا به بیماری گوچر نوع 3 کمک کنند تا رسیدن به 20 یا 30 سالگیشان زندگی کنند. اما درمان بیماری گوچر نوع 3 تنها به مشکلاتی می‌پردازد که بر خون، اندام‌ها و استخوان‌ها تأثیر می‌گذارند. این درمان‌ها عملکرد مغز را بهبود نمی‌بخشد یا آسیب عصبی را معکوس نمی‌کند. به دلیل آسیب شدید مغزی، نوزادان مبتلا به بیماری گوچر نوع 2 در سه سال اول زندگی از بین می‌روند.

منبع

مترجم: فاطمه فریادرس

همچنین اخبار های علمی را بخوانید:

اخبار