ناهنجاری های کروموزومی ساختاری و انواع آن

فهرست مطالب نمایش

مقدمه‌ای بر ناهنجاری های کروموزومی ساختاری

ناهنجاری های کروموزومی به طور کلی به دو دسته اساسی تقسیم می شوند:

عددی
ساختاری

ناهنجاری های ساختاری شامل بازآرایی ژنومی یک یا چند کروموزوم است. بیشتر اختلالات ساختاری نتیجه تبادل نابرابر بین کروموزوم ها یا نقص در ترمیم شکست کروموزوم است. نمونه هایی از این اختلال شامل حذف، ترانسلوکاسیون، معکوس شدن، دوتا شدگی، کروموزوم های حلقه ای و ایزوکروموزوم ها است.

یک مکانیسم اصلی با اهمیت بالینی قابل توجه به نام ترانسلوکاسیون رابرتسونین وجود دارد. در این مورد، دو کروموزوم آکروسنتریک در سانترومر شکسته می شوند، هر دو بازوی کوتاه p خود را از دست می دهند و یک کروموزوم تک جدید حاوی یک سانترومر و بازوهای q هر دو کروموزوم اصلی ایجاد می کنند.

برخی از افراد ممکن است این نوع اختلال سیتوژنتیک را داشته باشند و از نظر فنوتیپ طبیعی به نظر برسند چرا که تنها مقادیر کمی از مواد ژنتیکی در بازوهای کوتاه کروموزوم های آکروسنتریک وجود دارد. بنابراین، دو بازوی بلند باقی مانده می توانند این ضرر را جبران کنند.

با این حال، در برخی موارد، می تواند منجر به عدم تعادل ژنتیکی و تشکیل زیگوت با آنوپلوئیدی (تریزومی یا مونوزومی) با عواقب فنوتیپی قابل توجهی (به عنوان مثال، سندرم داون) شود. فراوانی تخمین زده شده برای انتقال رابرتسونین در جمعیت عمومی 1 در 1000 است. این نوع نقص ها می توانند بسیار ظریف و دشوار برای تشخیص در آزمایشگاه باشند.

حتی زمانی که یک ناهنجاری ساختاری یافت می شود، پیش بینی عواقب آن برای حامل دشوار است. در زمینه ژنتیک بالینی، هنوز کارهای زیادی برای انجام دادن وجود دارد تا اطمینان حاصل شود که بیشترین ارتباط بین ناهنجاری ژنتیکی شناسایی شده و علائمی که ممکن است با آنها مرتبط باشد، وجود دارد. علاوه بر این، باید در نظر داشت که اپی ژنتیک (تغییراتی که در توالی DNA رخ نمی دهد اما بیان ژنتیکی را تغییر می دهد) نیز نقش مهمی در اصلاح ژنوتیپ و فنوتیپ افراد دارد.

حذف ها Deletion

در یک حذف کروموزومی بخشی از کروموزوم از دست رفته یا حذف شده است. حذف می تواند در هر کروموزوم و در هر مکان رخ دهد و می تواند در اندازه های مختلف باشد. اگر قسمت حذف شده حاوی دستورالعمل های مهمی (ژن های مهمی) برای بدن باشد، فرد مبتلا ممکن است مشکلات یادگیری، تاخیر در رشد و مشکلات شدید سلامتی داشته باشد.

شدت این حذف ها به اندازه و محل قطعه حذف شده درکروموزومی که حذف در آن رخ داده است بستگی دارد. نمونه هایی از سندرم های حذف کروموزومی شامل حذف 5p (سندرم فریاد گربه cri du chat)، حذف 4p (سندرم ولف-هیرشورن)، سندرم پرادر-ویلی و سندرم آنجلمن است.

دوپلیکاسیون Duplication

در دوپلیکاسیون کروموزومی، بخشی از کروموزوم تکثیر می شود یا دو نسخه دارد. در نتیجه بالانس ژنی به هم میخورد. این ماده کروموزومی اضافی می تواند منجر به اختلال عملکرد ژن شود که پیامد آن ممکن است باعث اختلالات یادگیری، تاخیر در رشد و مشکلات سلامتی شود.

از این میان میتوان به سندرم دوتاشدگی 7q11.23، در نتیجه ی وجود یک کپی اضافی در قسمتی از بازوی بلند (q) کروموزوم 7 در هر سلول حاصل می شود. این منطقه منطقه بحرانی سندرم ویلیامز-بورن (WBSCR) نامیده می شود زیرا حذف آن باعث اختلال متفاوتی به نام سندرم ویلیامز می شود که به عنوان سندرم ویلیامز-بورن نیز شناخته می شود.

الحاق شدگی Insertion

در این نوع از ناهنجاری کروموزومی، بخشی از یک کروموزوم در یک موقعیت غیرمعمول در همان کروموزوم یا کروموزوم دیگر قرار داده شده است. اگر هیچ افزایش یا از دست دادن مواد کروموزومی وجود نداشته باشد، فرد سالم خواهد بود.

با این حال، اگر افزایش یا از دست دادن مواد کروموزومی وجود داشته باشد، فرد ممکن است مشکلات سلامتی داشته باشد.

حلقه‌ای Ring

کروموزوم حلقه ای یا رینگ، کروموزومی است که انتهای آن با هم ادغام شده و حلقه ای را تشکیل می دهند. این مورد معمولا زمانی اتفاق می افتد که هر دو انتهای همان کروموزوم حذف شده باشد.

انتها های باقی مانده “چسبنده” بوده و به همین دلیل برای تشکیل حلقه با هم جمع می شوند. اثر این ناهنجاری معمولا به میزان مواد و “اطلاعات” حذف شده قبل از تشکیل حلقه بستگی دارد.