سرطان حفره دهانی از دهان شروع میشود. ممکن است به آن سرطان دهان (oral cancer) نیز گفته شود. سرطان اوروفارنکس از قسمت میانی گلو درست در پشت حفره دهانی شروع میشود که با باز بودن دهان قابل مشاهده است.
حفره دهانی (دهان) و اوروفارنکس (گلو)
حفره دهانی شامل لبها، پوشش داخلی لبها و گونهها (مخاط باکال یا buccal mucosa)، دندانها، لثهها، دو سوم جلوی زبان، کف دهان زیر زبان، سقف استخوانی دهان (کام سخت یا hard palate) و ناحیه پشت دندان عقل (به نام رترومولار تریگون یا retromolar trigone) است.
اوروفارنکس قسمت میانی گلو درست در پشت حفره دهانی است. این قسمت در زمانی که دهان شما کاملاً باز است دیده میشود. این بخش شامل قاعده زبان (یک سوم پشتی زبان)، کام نرم (soft palate، قسمت پشت سقف دهان)، لوزهها و دیوارههای جانبی و پشتی گلو است.
حفره دهانی و اوروفارنکس به شما کمک میکند نفس بکشید، صحبت کنید، غذا بخورید، بجوید و قورت دهید. غدد بزاقی کوچک در سرتاسر حفره دهانی و حلق بزاق (spit یا saliva) تولید میکنند که دهان و گلوی شما را مرطوب نگه میدارد و به هضم غذا کمک میکند.
از پزشک خود بخواهید توضیح دهد یا به شما نشان دهد که سرطان شما در کجاست.
.
انواع سرطانهای حفره دهانی (دهان) و اوروفارنکس (گلو)
قسمتهای مختلف حفره دهانی و حلق از انواع مختلفی از سلولها تشکیل شده است. سرطانهای مختلف میتوانند در هر نوع سلول شروع شوند. این تفاوتها مهم هستند، زیرا میتوانند گزینههای درمانی و وضعیت آتی (چشم انداز) فرد را تعیین کنند.
کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous cell carcinoma) حفره دهانی و اوروفارنکس
تقریباً تمام سرطانهای موجود در حفره دهانی و حلق، سرطان سلول سنگفرشی هستند که به آنها سرطان سلول سنگفرشی (squamous cell cancers) نیز میگویند. این سرطانها از سلولهای سنگفرشی شروع میشوند که سلولهای صاف و نازکی هستند و پوشش دهان و گلو را تشکیل میدهند.
اولین شکل سرطان سلول سنگفرشی کارسینوم در جا یا در محل (carcinoma in situ) نام دارد. این بدان معناست که سلولهای سرطانی فقط در لایهای از سلولها به نام اپیتلیوم (epithelium، لایه بالای سلولهای پوشاننده حفره دهانی و حلق دهان) قرار دارند. این نوع با سرطان سلول سنگفرشی مهاجم که در آن سلولهای سرطانی از اپیتلیوم گذشته و به لایههای عمیقتر حفره دهانی یا اوروفارنکس رشد کرده اند، متفاوت است.
سرطانهای مرتبط با HPV: عفونت با برخی از انواع پرخطر ویروس پاپیلومای انسانی (HPV یا human papillomavirus) باعث بروز بیشتر سرطانهای سلول سنگفرشی اوروفارنکس (به نام سرطان HPV مثبت) میشود. HPV به ندرت با سرطان حفره دهانی مرتبط است. سرطانهای HPV مثبت بیشتر در جوانان بدون سابقه مصرف دخانیات یا الکل دیده میشود. این سرطانها نسبت به سرطانهای سلول سنگفرشی که با عفونت HPV (سرطان HPV منفی) مرتبط نیستند، پیامد (پیش آگهی) بهتری دارند. این موضوع به احتمال زیاد به این دلیل است که سرطانهای HPV مثبت هنگام درمان با شیمی درمانی و پرتو درمانی کوچک میشوند. به مبحث عوامل خطرزا برای سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس مراجعه کنید.
کارسینوم Verrucous نوع نادری از سرطان سلول سنگفرشی است که اغلب در لثهها و گونهها یافت میشود. این نوع یک سرطان با درجه پایین (با رشد آهسته) است که به ندرت به سایر قسمتهای بدن سرایت میکند.
انواع دیگر سرطانهای حفره دهانی و اوروفارنکس
سرطانهای جزئی غدد بزاقی (Minor salivary gland cancers): این سرطانها میتوانند در غدد مخاطی دهان و گلو شروع شوند. انواع زیادی از سرطانهای جزئی غدد بزاقی وجود دارد، از جمله کارسینوم کیستیک آدنوئید (adenoid cystic carcinoma)، کارسینوم موکواپیدرموئید (mucoepidermoid carcinoma) و آدنوکارسینوم درجه پایین پلی مورف (polymorphous low-grade adenocarcinoma). برای آشنایی بیشتر با این سرطانها و همچنین تومورهای خوش خیم غدد بزاقی، به مبحث سرطان غدد بزاقی مراجعه کنید.
لنفوم (Lymphomas): لوزهها و پایه زبان حاوی بافت سیستم ایمنی (لنفوئید یا lymphoid) هستند که سرطانهایی به نام لنفوم از آن جا شروع میشوند.
لکوپلاکیا (Leukoplakia) و اریتروپلاکیا (erythroplakia) (شرایط احتمالی پیش سرطانی)
لکوپلاکیا و اریتروپلاکیا اصطلاحاتی هستند که برای توصیف انواع خاصی از تغییرات بافتی که در دهان یا گلو دیده میشوند، استفاده میشوند:
• لکوپلاکیا یک ناحیه سفید یا خاکستری است که هنگام خراشیدن جدا نمیشود.
• اریتروپلاکی یک ناحیه صاف یا کمی برجسته و قرمز رنگ است که اگر خراشیده شود، اغلب به راحتی خونریزی میکند.
• Erythroleukoplakia یک لکه با هر دو ناحیه قرمز و سفید است.
دندانپزشک یا متخصص بهداشت دندان شما ممکن است اولین کسی باشد که این لکههای سفید یا قرمز را پیدا میکند. آنها ممکن است سرطان باشند، ممکن است یک وضعیت پیش سرطانی به نام دیسپلازی (dysplasia) بوده یا ممکن است یک تغییر بی ضرر باشند.
شایع ترین علل لکوپلاکیا و اریتروپلاکیا سیگار کشیدن و جویدن تنباکو است. پروتزهای نامناسب که روی زبان یا داخل گونهها ساییده میشوند نیز میتوانند این تغییرات را ایجاد کنند. اما گاهی اوقات، برای این تغییرات هیچ دلیل روشنی وجود ندارد.
اکثر موارد لکوپلاکیا به سرطان تبدیل نمیشوند اما برخی از لکوپلاکیاها در ابتدا سرطانی هستند یا تغییرات پیش سرطانی دارند که در صورت عدم رسیدگیهای درمانی مناسب میتوانند به سرطان تبدیل شوند.
اریتروپلاکی و اریترولوکوپلاکی کمتر شایع هستند اما معمولا جدی تر هستند. تعداد بیشتری از این ضایعات قرمز (در مقایسه با ضایعات سفید یا لکوپلاکیا) زمانی که نمونه برداری میشوند سرطانی هستند یا بعداً به سرطان تبدیل میشوند.
دیسپلازی اصطلاحی است که ممکن است برای توصیف لکوپلاکیا یا اریتروپلاکیا استفاده شود. دیسپلازی را میتوان خفیف، متوسط یا شدید نامید که بر اساس میزان غیر طبیعی بودن سلولها در آزمایشگاه است. دانستن درجه دیسپلازی به پیش بینی میزان احتمال تبدیل ضایعه به سرطان یا از بین رفتن خود به خودی آن کمک میکند. به عنوان مثال، دیسپلازی شدید بیشتر از دیسپلازی خفیف به سرطان تبدیل میشود. اگر علت ایجاد (مانند استفاده از دندان مصنوعی نامناسب) برداشته شود، گاهی اوقات ممکن است دیسپلازی از بین برود.
بیوپسی (biopsy) یا نمونه برداری تنها راه برای اطمینان از اینکه ناحیه ای از لکوپلاکیا یا اریتروپلاکیا دارای سلولهای دیسپلاستیک (پیش سرطانی) یا سلولهای سرطانی است یا خیر می باشد. (به مبحث آزمایشهای مربوط به سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس مراجعه کنید.) اما آزمایشهای دیگر ممکن است ابتدا برای کمک به تعیین اینکه آیا بیوپسی مورد نیاز است یا برای انتخاب بهترین ناحیه برای نمونه برداری استفاده شود. این آزمایشها در مبحث آیا سرطانهای حفره دهانی و حلق و بینی را میتوان زود هنگام یافت؟ آورده شده اند.
با این حال، توجه به این نکته مهم است که بیشتر سرطانهای دهان از ضایعات موجود از قبل (چه لکوپلاکیا یا اریتروپلاکیا) ایجاد نمیشوند.
تومورهای خوش خیم (نه سرطانی)
بسیاری از انواع تومورهای خوش خیم و تغییرات تومور مانند میتوانند از دهان یا گلو شروع شوند، مانند موارد زیر:
• گرانولوم سلول غول پیکر محیطی (Peripheral giant cell granuloma)
• فیبروم (Fibroma)
• تومور سلول گرانولار (Granular cell tumor)
• شوانوما (Schwannoma)
• نوروفیبروم (Neurofibroma)
• گرانولوم پیوژنیک (Pyogenic granuloma)
• همانژیوم دهان (Oral hemangioma)
این تومورهای غیر سرطانی از انواع مختلفی از سلولها شروع میشوند و دلایل زیادی دارند. برخی از آنها ممکن است مشکلاتی ایجاد کنند اما به احتمال زیاد خطری برای زندگی ندارند. روش درمانی معمول برای این نوع تومورها، جراحی برای برداشتن کامل آنهاست زیرا احتمال عود (عود) آنها کم است.
آمارهای کلیدی برای سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس
آخرین تخمینهای انجمن سرطان آمریکا برای سرطانهای حفره دهانی و دهان و حلق در ایالات متحده برای سال 2022 عبارتند از:
• حدود 54000 مورد جدید حفره دهانی یا سرطان اوروفارنکس.
• حدود 11230 مورد مرگ ناشی از حفره دهانی یا سرطان اوروفارنکس.
سرطانهای حفره دهانی و دهان و حلق اغلب در محلهای زیر رخ میدهند:
• زبان
• لوزهها و اوروفارنکس
• لثهها، کف دهان و سایر قسمتهای دهان
بقیه در لبها، غدد بزاقی کوچک (که اغلب در سقف دهان ایجاد میشوند) و سایر نقاط وجود دارند.
میانگین سنی افرادی که به حفره دهانی یا سرطان اوروفارنکس مبتلا میشوند، چقدر است؟
میانگین سنی اکثر افرادی که مبتلا به این سرطانها تشخیص داده میشوند 63 سال است اما ممکن است در افراد جوان نیز رخ دهند. فقط بیش از 20 درصد (1 از 5) موارد در بیماران دارای کمتر از 55 سال سن رخ میدهد.
سرطان حفره دهانی و حلق چقدر شایع است؟
این سرطانها در مردان بیش از دو برابر زنان شایع هستند. آنها در افراد سفید پوست کمی بیشتر از سیاه پوستان دیده میشوند.
به طور کلی، خطر ابتلا به سرطان حفره دهانی و دهان و حلق در طول زندگی عبارت است از: حدود 1 در 60 (1/7 درصد) برای مردان و 1 در 140 (0/71 درصد) برای زنان. تعدادی از عوامل دیگر (که در مبحث عوامل خطرزا سرطان حفره دهانی اوروفارنکس توضیح داده شده است) نیز میتوانند بر خطر ابتلا به سرطان دهان و گلو تأثیر بگذارند.
میزان مرگ و میر و موارد جدید ابتلا به سرطان حفره دهانی یا اوروفارنکس
نرخ کلی موارد جدید سرطان حفره دهانی و دهان و حلق در 20 سال گذشته فقط اندکی افزایش یافته است. اما در همین مدت، افزایش خاصی در سرطانهای دهان و حلق مرتبط با عفونت ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) وجود داشته است. این سرطانهای HPV مثبت تمایل دارند متفاوت از سرطانهای HPV منفی عمل کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر، به مبحث عوامل خطرزا برای سرطانهای حفره دهانی و حلق و علل سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس مراجعه کنید.
نرخ کلی مرگ و میر برای این سرطانها طی 30 سال گذشته رو به کاهش بوده است.
برای دریافت اطلاعات آماری مربوط به بقا و زنده مانی، به مبحث میزان بقای سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس مراجعه کنید.
علائم و نشانههای سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس
سرطانهای حفره دهانی (دهان) و اوروفارنکس (گلو) ممکن است باعث بروز یک یا چند مورد از این علائم یا نشانه ها شوند:
• زخم روی لب یا دهان که خوب نمیشود.
• دردی در دهان که از بین نمیرود.
• وجود یک توده یا ضخیم شدن در لب، دهان یا گونه
• یک لکه سفید یا قرمز روی لثه، زبان، لوزه یا مخاط دهان
• گلو درد یا احساس اینکه چیزی در گلوی شما گیر کرده است که از بین نمیرود.
• مشکل در جویدن یا بلعیدن
• مشکل در حرکت فک یا زبان
• بی حسی زبان، لب یا سایر قسمتهای دهان
• تورم یا درد در فک
• پروتزهایی که شروع به جا افتادن ضعیف و نادرست یا ناراحت کننده در دهان میکنند.
• لق شدن دندانها یا درد اطراف دندان
• تغییر صدا
• وجود یک توده یا تجمع در گردن یا پشت گلو
• کاهش وزن
• درد در گوش
بسیاری از این علائم و نشانهها میتوانند ناشی از بیماریهایی غیر از سرطان یا حتی سرطانهای دیگر باشند. با این حال، بسیار مهم است که اگر هر یک از این شرایط بیش از 2 هفته طول بکشد، به پزشک یا دندانپزشک مراجعه کنید تا بتوان علت را پیدا کرده و در صورت نیاز آن را درمان کرد.
چه چیزی باعث ایجاد حفره دهانی و سرطان دهان و حلق میشود؟
پزشکان و دانشمندان نمیتوانند با اطمینان بگویند که چه چیزی باعث ایجاد هر مورد سرطان حفره دهانی یا سرطان دهان و حلق میشود. اما آنها بسیاری از عوامل خطرزا را شناخته اند و این که چگونه برخی از آنها ممکن است منجر به سرطانی شدن سلولها شوند را میدانند.
ساخت سلولهای انسانی، بیشتر به اطلاعات موجود در DNA سلولها بستگی دارد. DNA ماده شیمیایی موجود در سلولهای ما است که ژنهای ما را میسازد که نحوه عملکرد سلولهای ما را کنترل میکند. ما شبیه والدین خود هستیم زیرا آنها منبع DNA ما هستند. اما DNA چیزی بیش از ظاهر ما را تحت تأثیر قرار میدهد.
برخی از ژنها زمان رشد، تقسیم و مرگ سلولها را کنترل میکنند:
• ژنهایی که به رشد طبیعی، تقسیم و زنده ماندن سلولها کمک میکنند، پروتوآنکوژن (proto-oncogenes) نامیده میشوند. هنگامی که یک پروتوآنکوژن جهش مییابد (تغییر میکند)، ژن غیر طبیعی میشود و سپس آنکوژن (oncogene) نامیده میشود.
• ژنهایی که به کنترل رشد سلولی کمک میکنند یا باعث مرگ سلولها در زمان مناسب میشوند، ژنهای سرکوب کننده تومور (tumor suppressor genes) نامیده میشوند.
سرطانها میتوانند ناشی از جهشهای DNA (تغییرات ژنی) باشند که انکوژنها را فعال میکنند یا ژنهای سرکوب کننده تومور را خاموش میکنند. این پدیده منجر به رشد خارج از کنترل سلولها میشود. تغییرات در بسیاری از ژنهای مختلف معمولاً برای ایجاد سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس مورد نیاز است.
تنباکو و الکل و سرطانهای دهان یا حلق
دانشمندان بر این باورند که برخی از عوامل خطرزا، مانند مصرف تنباکو یا الکل زیاد، ممکن است با آسیب رساندن به DNA سلولهایی که داخل دهان و گلو را پوشانده اند، باعث ایجاد این سرطانها شوند.
زمانی که تنباکو و الکل به سلولهای پوشاننده دهان و گلو آسیب میرسانند، سلولهای این لایه باید بیشتر تقسیم شوند و کپیهای بیشتری از خود بسازند. این امر احتمال اشتباه را هنگام کپی کردن DNA آنها افزایش میدهد که ممکن است احتمال سرطانی شدن را بیشتر کند.
بسیاری از مواد شیمیایی موجود در تنباکو میتوانند مستقیماً به DNA آسیب وارد کنند. دانشمندان مطمئن نیستند که آیا الکل به طور مستقیم به DNA آسیب میزند یا خیر اما آنها نشان داده اند که الکل به بسیاری از مواد شیمیایی آسیب رسان DNA کمک میکند تا راحت تر وارد سلولها شوند. شاید به همین دلیل است که ترکیب تنباکو و الکل بسیار بیشتر از تنباکو به تنهایی به DNA آسیب میرساند. استالدئید (Acetaldehyde)، محصول تجزیه الکل، در بزاق (تف) یافت میشود. نشان داده شده است که این ماده مانع از ترمیم طبیعی DNA میشود و همچنین عملکردهای دیگر DNA را مختل میکند. سطح استالدئید با مصرف بیشتر الکل افزایش مییابد که ممکن است یکی از راههایی باشد که الکل به سلولهای پوشاننده حفره دهانی آسیب میرساند.
این آسیب میتواند باعث شود که ژنهای خاصی (به عنوان مثال، آنهایی که مسئول شروع یا توقف رشد سلولی هستند) به خوبی کار نکنند. سلولهای غیر طبیعی میتوانند شروع به رشد خارج از کنترل کنند و تومور را تشکیل دهند.
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) و سرطانهای دهان یا اوروفارنکس
انواع خاصی از عفونتهای ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) (عمدتاً HPV16)، از علل مهم اکثر سرطانهای اوروفارنکس (گلوی میانی) هستند. HPV دو پروتئین به نامهای E6 و E7 میسازد که برخی از ژنهای سرکوب کننده تومور مانند Rb و p53 را خاموش میکنند. در گلو، پروتئینهای E6 و E7 بیش از حد ساخته میشود. این ممکن است به سلولهای پوشاننده اوروفارنکس اجازه دهد که خارج از کنترل رشد کنند و تغییراتی در ژنهای بیشتری ایجاد کنند که در برخی موارد میتواند منجر به سرطان شود.
تعداد سرطانهای اوروفارنکس ناشی از عفونت HPV در حال افزایش است. آنها معمولاً در افراد جوانتری که سیگار نمیکشند یا الکل نمینوشند، یافت میشوند و نسبت به سرطانهای گلو که ناشی از HPV نیستند، نتیجه (پیش آگهی) بهتری دارند.
جهشهای ژنی ارثی یا اکتسابی و سرطانهای دهان یا اوروفارنکس
برخی از افراد جهش (تغییرات) DNA را از والدین خود به ارث میبرند که خطر ابتلا به سرطانهای خاص را افزایش میدهد. اما اعتقاد بر این نیست که جهشهای ژنی ارثی باعث ایجاد سرطانهای زیادی در حفره دهانی یا اوروفارنکس میشود. اگرچه جهشهای ژنی ارثی به ندرت باعث ایجاد این سرطانها میشوند اما به نظر میرسد برخی افراد توانایی ضعیفی در سم زدایی (تجزیه) انواع خاصی از مواد شیمیایی سرطانزا را به ارث میبرند. این افراد نسبت به اثرات سرطانزای دود تنباکو، الکل و برخی مواد شیمیایی صنعتی حساستر هستند.
جهشهای ژنی اکتسابی تغییرات ژنی هستند که معمولاً در طول زندگی اتفاق میافتند، نه این که ارثی باشند. این جهشهای ژنی اغلب در اثر قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سرطانزا، مانند مواد موجود در دود تنباکو، ایجاد میشوند. احتمالاً چندین تغییر ژنی مختلف برای ایجاد سرطان مورد نیاز است و همه این تغییرات در حال حاضر شناخته نشده اند.
عوامل خطرزا برای سرطانهای حفره دهانی و حلق
عامل خطرزا (risk factor) هر چیزی است که احتمال ابتلای فرد به بیماری مانند سرطان را افزایش دهد. سرطانهای مختلف عوامل خطرزا متفاوتی دارند. برخی از عوامل خطرزا مانند سیگار کشیدن را میتوان تغییر داد. سایر موارد، مانند سن یا سابقه خانوادگی فرد، قابل تغییر نیستند.
اما عوامل خطرزا همه چیز را به ما نمیگوید. داشتن یک عامل خطرزا یا حتی تعداد زیادی از آنها به این معنا نیست که فرد به این بیماری مبتلا خواهد شد. بسیاری از افرادی که به این بیماری مبتلا میشوند، عوامل خطرزا شناخته شده کمی دارند یا اصلاً عوامل شناخته شده ای را دارا نیستند.
سرطانهای حفره دهانی و اوروفارنکس اغلب با سرطانهای دیگر در ناحیه سر و گردن گروه بندی میشوند. این سرطانها اغلب دارای همان عوامل خطرزایی هستند که در زیر ذکر شده است.
مصرف دخانیات و الکل
مصرف تنباکو یکی از قوی ترین عوامل خطرزا برای سرطانهای سر و گردن، از جمله سرطان حفره دهانی و دهان و حلق است. خطر ابتلا به این سرطانها در افرادی که سیگار میکشند بسیار بیشتر از افرادی است که سیگار نمیکشند. اکثر افراد مبتلا به این سرطانها سابقه سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض سایر دخانیات مانند جویدن تنباکو را دارند. هر چه بیشتر سیگار بکشید، خطر ابتلا شما بیشتر است. دود سیگار، پیپ و سیگار همگی خطر ابتلا به این سرطانها را افزایش میدهند. برخی از مطالعات همچنین نشان داده اند که قرار گرفتن طولانی مدت در معرض دود سیگار ممکن است خطر ابتلا به این سرطانها را افزایش دهد اما تحقیقات بیشتری برای تایید این موضوع مورد نیاز است. کشیدن پیپ با خطر بسیار بالایی برای ابتلا به سرطان در بخشی از لب که ساقه پیپ را لمس میکند، مرتبط است.
فرآوردههای تنباکوی خوراکی (تنباکوی قابل حل یا جویدنی و أنواع دیگر) با سرطان گونه، لثه و سطح داخلی لب مرتبط هستند. استفاده طولانی مدت از محصولات خوراکی تنباکو با خطر بسیار بالایی همراه است. این محصولات همچنین باعث بیماری لثه، تخریب حفرههای استخوانی اطراف دندان و از دست دادن دندان میشوند.
هنگام تشخیص سرطان حفره دهانی یا حفره حلق، برای افرادی که سیگار میکشند یا از تنباکوی خوراکی استفاده میکنند، مهم است که سیگار را ترک کرده و تمام محصولات تنباکوی خوراکی را دیگر مصرف نکنند. افرادی که در حین دوره درمان سرطان به سیگار کشیدن ادامه میدهند، ممکن است در بهبود زخم، عوارض جانبی بیشتر ناشی از پرتو درمانی یا شیمی درمانی، خطر بالاتر عفونت و بروز پیامدهای بدتر دچار مشکل شوند. همچنین ادامه مصرف سیگار و استفاده از محصولات خوراکی تنباکو پس از روند درمان سرطان، خطر ابتلا به سرطان دوم در دهان، گلو، حنجره (جعبه صدا)، ریه و سایر اندامها را به شدت افزایش میدهد.
یک برنامه مشاوره و ترک دخانیات میتواند به افزایش شانس شما برای ترک همیشگی کمک کند.
نوشیدن الکل خطر ابتلا به سرطان حفره دهانی و حلق را افزایش میدهد. افرادی که مشروبات الکلی زیادی مینوشند در مقایسه با افرادی که الکل سبک مینوشند در معرض خطر بیشتری هستند.
کشیدن سیگار و نوشیدن مشروبات الکلی با هم خطر ابتلا به این سرطانها را چند برابر میکند. خطر ابتلا به این سرطانها در افرادی که به شدت الکل مینوشند و سیگار میکشند حدود 30 برابر بیشتر از خطر ابتلا به این سرطانها در افرادی است که سیگار نمیکشند یا الکل نمینوشند.
بتل کوید (Betel quid) و گوتکا (gutka)
در آسیای جنوب شرقی، آسیای جنوبی و برخی مناطق دیگر از جهان، بسیاری از مردم بتل کوید را میجوند که از آجیل آرکا، ادویه جات، ترشی جات، آهک و سایر مواد تشکیل شده است. بسیاری از مردم در این مناطق همچنین گوتکا را میجوند که مخلوطی از بتل و تنباکو است. افرادی که بتل یا گوتکا را میجوند، خطر ابتلا به سرطان دهان را افزایش میدهند.
عفونت ویروس پاپیلومای انسانی (HPV یا Human papillomavirus)
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) گروهی شامل بیش از 150 نوع ویروس است. آنها ویروس پاپیلوم (papillomaviruses) نام دارند زیرا برخی از آنها باعث ایجاد نوعی توده میشوند که معمولاً پاپیلوما یا زگیل نامیده میشود.
عفونت با انواع خاصی از HPV میتواند باعث ایجاد برخی از انواع سرطان، از جمله سرطانهای آلت تناسلی، دهانه رحم، فرج، واژن، مقعد، دهان و گلو شود. HPV نوع 16 (HPV16) نوعی است که اغلب با سرطان اوروفارنکس، به ویژه سرطانهای لوزه و پایه زبان مرتبط است. HPV DNA (نشانه عفونت HPV) در حدود 2 مورد از 3 مورد سرطان اوروفارنکس و در بخش بسیار کوچکتری از سرطانهای حفره دهانی یافت میشود.
تعداد سرطانهای اوروفارنکس مرتبط با HPV در چند دهه گذشته بسیار افزایش یافته است. این سرطانها در افراد جوانتری که سابقه داشتن چندین شریک جنسی (از جمله رابطه جنسی دهانی) داشته و سابقه سوء مصرف الکل یا دخانیات ندارند، شایعتر میشوند. سرطانهای اوروفارنکس مرتبط با عفونت HPV نسبت به تومورهایی که توسط HPV ایجاد نمیشوند نتایج (پیش آگهی) بهتری دارند زیرا شیمی درمانی و پرتو درمانی برای این سرطانها بهتر عمل میکنند. اما این بهبود در نتیجه در افراد مبتلا به سرطان دهان و حلق مرتبط با HPV که سیگار میکشند، دیده نمیشود.
جنسیت
سرطان حفره دهانی و دهان و حلق در مردان دو برابر بیشتر از زنان است. این موضوع ممکن است به این دلیل باشد که مردان در گذشته بیشتر از دخانیات و الکل استفاده میکردند. سرطان دهان و حلق مرتبط با HPV نیز بیشتر در مردان دیده میشود.
اضافه وزن بدن
به نظر میرسد داشتن وزن بیش از حد بدن خطر ابتلا به سرطانهای اوروفارنکس و حنجره را افزایش میدهد. خوردن بیشتر غذاهای گیاهی، مانند سبزیجات غیر نشاسته ای و میوههای کامل، ممکن است به کاهش وزن و همچنین کاهش خطر ابتلا به سرطان دهان و حلق و حنجره در اثر تغذیه نامناسب کمک کند.
سن
سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس معمولاً سالها طول میکشد تا ایجاد شود، بنابراین در افراد جوان شایع نیست. اکثر بیماران مبتلا به این سرطانها زمانی که سرطانها برای اولین بار کشف میشوند، بیش از 55 سال سن دارند. سرطانهای مرتبط با HPV معمولا در افراد کمتر از 50 سال تشخیص داده میشود.
اشعه ماوراء بنفش (UV یا Ultraviolet)
نور خورشید منبع اصلی اشعه ماوراء بنفش برای اکثر مردم است. سرطان لب در افرادی که مشاغل بیرون از منزل دارند و برای مدت طولانی در معرض نور خورشید هستند، شایع تر است.
تغذیه نامناسب
چندین مطالعه نشان داده اند که رژیم غذایی کم میوه و سبزیجات با افزایش خطر ابتلا به سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس مرتبط است.
سندرمهای ژنتیکی
افراد مبتلا به سندرمهای ناشی از نقایص ارثی (جهش) در ژنهای خاص، خطر بسیار بالایی برای ابتلا به سرطان دهان و گلو میانی دارند.
• کم خونی فانکونی (Fanconi anemia): افراد مبتلا به این سندرم اغلب در سنین پایین دچار مشکلات خونی میشوند که ممکن است منجر به لوسمی (leukemia، سرطان خون) یا سندرم میلودیسپلاستیک (myelodysplastic syndrome) شود. همچنین خطر ابتلا به سرطانهای دهان و گلو در آنها بسیار بالاست.
• Dyskeratosis congenita: این بیماری یک سندرم ژنتیکی است که میتواند باعث کم خونی آپلاستیک (aplastic anemia)، زوائد پوستی و ناخنهای غیر طبیعی در دست و پا شود. همچنین افراد مبتلا به این سندرم در سنین پایین در معرض خطر ابتلا به سرطانهای سر و گردن به ویژه دهان و گلو هستند.
عوامل خطرزا اثبات نشده یا بحث برانگیز
دهان شویه
برخی از مطالعات نشان داده اند که استفاده از دهان شویه با محتوای الکل بالا ممکن است با خطر بالاتر سرطانهای دهان و حلق مرتبط باشد. اما تحقیقات اخیر این نتایج را زیر سوال برده است. مطالعه این ارتباط احتمالی با این واقعیت پیچیده است که افرادی که سیگار میکشند و مکرر الکل مصرف میکنند (که خطر ابتلا به این سرطانها را افزایش میدهند) نسبت به افرادی که نه سیگار میکشند و نه مشروب مینوشند، احتمال بیشتری برای استفاده از دهان شویه دارند.
تحریک ناشی از استفاده از دندان مصنوعی
پیشنهاد شده است که تحریک طولانی مدت پوشش داخلی دهان ناشی از استفاده از دندان مصنوعی نامناسب یک عامل خطرزا برای سرطان دهان است. اما بسیاری از مطالعات به طور کلی هیچ خطری را در افرادی که از دندان مصنوعی استفاده میکنند، نشان نداده اند.
دندان مصنوعی نامناسب میتواند عواملی که ثابت شده است باعث سرطان دهان میشوند مانند ذرات الکل و تنباکو را به دام بیاندازد، بنابراین افرادی که از دندان مصنوعی استفاده میکنند باید به طور مرتب آنها را نزد دندانپزشک بررسی کنند تا از تناسب خوب آنها با شکل دهانشان اطمینان حاصل شود. تمام افرادی که از دندان مصنوعی استفاده میکنند باید دندان مصنوعی خود را در شب از دهان خارج کرده و هر روز آن را به طور کامل تمیز و شستشو دهند.
بهداشت دهان و دندان
مطالعات نشان داده اند که سلامت کلی دهان، دندانها و لثهها ممکن است به دلیل تغییرات در باکتریهای طبیعی موجود در دهان بر خطر ابتلا به سرطان دهان و حلق تأثیر بگذارد. بهداشت ضعیف دهان که میتواند منجر به از بین رفتن دندان شود نیز ممکن است با این سرطانها مرتبط باشد. بقای کلی نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد. تحقیقات بیشتری مورد نیاز است اما مراجعه منظم به دندانپزشک و همچنین مسواک زدن و نخ دندان کشیدن ممکن است این خطرات را کاهش داده و مزایای سلامتی بسیاری نیز داشته باشد.
آیا سرطانهای حفره دهانی و حلق و حلق را میتوان زودتر تشخیص داد؟
معاینه دهان و کشف زود هنگام سرطان دهان
هیچ آزمایش یا برنامه غربالگری معمولی برای سرطان حفره دهانی و حلق وجود ندارد. با این حال، بسیاری از حالات پیش سرطانی و سرطانی در این نواحی را میتوان در مراحل اولیه (زمانی که کوچک هستند) در طول معاینات معمول دهان توسط دندان پزشک، پزشک یا خود آزمایی پیدا کرد.
برخی از دندان پزشکان و پزشکان توصیه میکنند که هر ماه به دهان خود در آینه نگاه کنید تا وجود تغییراتی مانند لکههای سفید (لکوپلاکیا)، زخمها یا تودهها را بررسی کنید. اگر تنباکو مصرف میکنید و یا اگر به طور معمول الکل مینوشید، این موضوع بسیار مهم است زیرا این موارد شما را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این سرطانها قرار میدهند.
معاینات منظم دندان پزشکی که شامل معاینه کل دهان میشود، برای یافتن زود هنگام سرطانهای دهان و حلق (و پیش سرطانی) مهم است.
همراه با معاینه بالینی دهان و گلو، برخی از دندان پزشکان و پزشکان ممکن است از رنگها و یا چراغهای مخصوص برای جستجوی نواحی غیر طبیعی استفاده کنند، به ویژه اگر در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این سرطانها هستید. اگر یک ناحیه غیر طبیعی رنگ را به خود بگیرد، ممکن است از آزمایشهایی برای کمک به تصمیم گیری در مورد سرطانی بودن (و نیاز به بیوپسی) یا انتخاب بهترین نقطه برای برداشتن بافت برای بیوپسی استفاده شود. (به مبحث آزمایشهای مربوط به سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس مراجعه کنید) در اینجا برخی از آزمایشهایی که اغلب مورد استفاده قرار میگیرند، آورده شده است:
• یک روش از رنگی به نام تولویدین بلو (toluidine blue) استفاده میکند. اگر رنگ در یک ناحیه غیر طبیعی پخش شود، رنگ آبی تیره تری نسبت به نواحی اطراف خود پیدا میکند.
• روش دیگر از نور فلورسنت (fluorescent light) استفاده میکند. هنگامی که نور از بافت غیر طبیعی منعکس میشود، با نور منعکس شده از بافت طبیعی متفاوت به نظر میرسد.
• اگر ناحیه غیر طبیعی پیدا شد، گاهی اوقات میتوان آن را با لایه برداری سیتولوژی (exfoliative cytology) آزمایش کرد. برای انجام این کار، ناحیه غیر طبیعی با یک برس سفت خراشیده میشود (بیوپسی برسی یا brush biopsy). سلولهای حاصل از خراش دادن به آزمایشگاه فرستاده میشوند تا بررسی شود که آیا در نمونه سلولهای پیش سرطانی یا سرطانی وجود دارد یا خیر.
حتی اگر HPV یک عامل خطرزا برای سرطانهای اوروفارنکس است، هیچ آزمایش تایید شده ای برای غربالگری HPV در گلو مانند سرطان دهانه رحم وجود ندارد.
آزمایشات برای سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس
یک پزشک یا دندان پزشک ممکن است برخی از سرطانهای حفره دهانی و دهان و حلق یا پیش سرطانها را در طول یک معاینه معمولی پیدا کند اما بسیاری از این سرطانها به این دلیل یافت میشوند که فرد متوجه علامت یا نشانه ای شده و به آن توجه کرده است. سپس در صورت مشکوک بودن به سرطان، آزمایشات دیگری مورد نیاز خواهد بود.
آزمایشات برای یافتن سرطان حفره دهانی یا دهان و حلق
پزشک از شما در مورد علائم، عوامل خطرزا احتمالی و هر گونه مشکل پزشکی دیگری که ممکن است داشته باشید، سوال خواهد کرد.
پزشک به دنبال علائم احتمالی سرطان دهان یا گلو یا حالات پیش سرطانی خواهد بود.
این حالات میتوانند شامل برجستگیها یا سایر نواحی تغییر یافته روی سر، صورت یا گردن شما یا مشکلاتی در اعصاب صورت و دهان باشند. پزشک تمام نواحی داخل دهان شما را نگاه میکند و ممکن است با یک انگشت دستکش دار اطراف آن را لمس کند. آزمایشهای دیگری ممکن است برای بررسی نواحی غیر طبیعی در دهان یا گلو استفاده شود. برخی از این آزمایشها در ادامه مورد بررسی قرار گرفته اند.
معاینه کامل سر و گردن
اگر دلیلی وجود داشته باشد که فکر کنید ممکن است سرطان داشته باشید، پزشک، شما را به یک متخصص ارجاع میدهد. این متخصصان جراحان فک و صورت یا جراحان سر و گردن هستند. آنها همچنین به عنوان پزشکان گوش، حلق و بینی (ear, nose, and throat یا ENT) یا متخصص گوش و حلق و بینی شناخته میشوند. متخصص به احتمال زیاد یک معاینه کامل سر و گردن انجام میدهد و همچنین معاینات و آزمایشات دیگری را تجویز میکند.
متخصص توجه ویژه ای به ناحیه سر و گردن خواهد داشت و مطمئناً هر قسمت غیر طبیعی را بررسی میکند. این معاینه شامل غدد لنفاوی گردن شما میشود که برای وجود هر گونه تورمی با دقت بررسی میشوند.
از آن جایی که اوروفارنکس در عمق گردن قرار دارد، دیدن برخی از قسمتهای آن آسان نیست. پزشک ممکن است از آینه یا دوربینهای فیبر نوری ویژه برای مشاهده این مناطق استفاده کند. هر دوی این معاینات را میتوان در مطب پزشک انجام داد. پزشک ممکن است ابتدا پشت گلوی شما را با داروی بی حس کننده بی حس کند تا معاینه آسان تر شود.
• فارنژوسکوپی (pharyngoscopy) و لارنژوسکوپی (laryngoscopy) غیر مستقیم: در این روش از آینههای کوچک روی دستههای بلند و نازک برای مشاهده گلو، پایه زبان و بخشی از حنجره (جعبه صدا) استفاده میشود.
• فارنژوسکوپی مستقیم (انعطاف پذیر) و لارنژوسکوپی: یک اسکوپ فیبر نوری انعطاف پذیر (که آندوسکوپ یا endoscope نامیده میشود) از طریق دهان یا بینی شما وارد شده تا به مناطقی که به راحتی با آینه قابل مشاهده نیستند، نگاه کند. این روش میتواند نگاه واضح تری به نواحی دارای تغییر که با آینهها و همچنین قسمت پشت بینی (نازوفارنکس یا nasopharynx) و حنجره (جعبه صدا) دیده میشود، داشته باشد.
پاناندوسکوپی (Panendoscopy)
از آن جایی که مصرف دخانیات و الکل از عوامل خطرزا برای سرطانهای حفره دهانی و دهان و حلق و همچنین سرطانهای مری و ریه هستند، احتمال یافتن بیش از یک سرطان به طور همزمان وجود دارد (تا 10 درصد). برای اطمینان از اینکه سرطان دیگری در مری یا ریه وجود ندارد، ممکن است پاناندوسکوپی انجام شود. این روش همچنین در صورتی مفید است که مشخص نباشد سرطان از کجا شروع شده است یا اگر غدد لنفاوی در قسمت پایین گردن غیر طبیعی به نظر میرسند.
در طول پاناندوسکوپی، پزشک از انواع مختلفی از آندوسکوپهایی که از دهان یا بینی عبور میکند برای انجام لارنژوسکوپی/فارنژوسکوپی، ازفاژوسکوپی (esophagoscopy) و (گاهی) برونکوسکوپی (bronchoscopy) استفاده میکند. این به پزشک اجازه میدهد تا حفره دهانی، اوروفارنکس، حنجره (جعبه صدا)، مری (لوله ای که به معده منتهی میشود) و نای (windpipe) و برونشها (مجار تنفسی در ریهها) را به طور کامل بررسی کند.
این معاینه معمولاً در اتاق عمل در حالی که شما در خواب و تحت بیهوشی عمومی هستید، انجام میشود. پزشک از یک لارنژوسکوپ (laryngoscope) برای جستجوی تومورها در گلو و جعبه صدا استفاده میکند. سایر قسمتهای دهان، بینی و گلو نیز معاینه میشوند. همچنین ممکن است پزشک از ازوفاژوسکوپی برای بررسی مری یا برونکوسکوپی برای بررسی نای و برونش استفاده کند.
پزشک شما این نواحی را از طریق اسکوپ (scopes) بررسی میکند تا تومورهایی را بیابد، ببیند آنها چقدر بزرگ هستند و ببیند که تا چه حد ممکن است به مناطق مجاور گسترش یافته باشند. ممکن است تکه کوچکی از بافت از هر تومور یا سایر نواحی غیر طبیعی خارج شود تا از نزدیک بررسی شود (بیوپسی یا نمونه برداری) تا مشخص شود که آیا سلول سرطانی دارند یا خیر. بیوپسی را میتوان با ابزار خاصی که از طریق اسکوپ استفاده میشود، انجام داد.
بیوپسی (Biopsy)
در بیوپسی، پزشک یک قطعه کوچک از بافت یا نمونهای از سلولها را برمیدارد، بنابراین میتوان آن را از نزدیک در آزمایشگاه برای یافتن سلولهای سرطانی بررسی کرد. بیوپسی تنها راه برای اطمینان از وجود سرطان حفره دهانی یا اوروفارنکس است. نمونهای از بافت یا سلولها همیشه برای تایید تشخیص سرطان قبل از شروع درمان مورد نیاز است. بسته به هر مورد ممکن است از چندین نوع بیوپسی استفاده شود.
لایه برداری سیتولوژی (Exfoliative cytology)
در Exfoliative cytology، پزشک ناحیه تغییر یافته را میخراشد و بافت جمع آوری شده را روی یک لام شیشه ای آغشته میکند. سپس نمونه با یک رنگ، رنگ آمیزی میشود تا سلولها به وضوح دیده شوند. اگر هر یک از سلولها غیر طبیعی به نظر برسد، میتوان از آن ناحیه بیوپسی انجام داد.
مزیت این آزمایش این است که انجام آن آسان است و درد بسیار کمی ایجاد میکند. این کار میتواند منجر به تشخیص زود هنگام و شانس موفقیت آمیز درمان در صورت یافتن سرطان شود. اما این روش همه سرطانها را نشان نمیدهد و گاهی اوقات نمیتوان بین سلولهای سرطانی و سلولهای غیر طبیعی که سرطانی نیستند (مانند دیسپلازی) تفاوت قائل شد، بنابراین نوع دیگری از بیوپسی هنوز هم مورد نیاز است.
بیوپسی برشی (Incisional biopsy)
برای بیوپسی برشی، یک قطعه کوچک از بافت از ناحیه ای که غیر طبیعی به نظر میرسد بریده میشود. این روش رایج ترین نوع بیوپسی است که برای بررسی تغییرات در دهان یا گلو استفاده میشود.
بیوپسی را میتوان در مطب پزشک یا در اتاق عمل انجام داد، بسته به اینکه تومور در کجا قرار دارد و گرفتن نمونه بافتی خوب چقدر آسان است.
اگر بتوان آن را در مطب پزشک انجام داد، ناحیه اطراف تومور قبل از انجام بیوپسی بیحس میشود. اگر تومور عمیقا در داخل دهان یا گلو باشد، بیوپسی ممکن است در اتاق عمل در حالی که شما در خواب عمیق و تحت بیهوشی عمومی هستید، انجام شود.
بیوپسی آسپیراسیون با سوزن ظریف (FNA یا Fine needle aspiration)
برای بیوپسی آسپیراسیون با سوزن ظریف (FNA)، یک سوزن بسیار نازک و توخالی متصل به سرنگ، برخی از سلولها را از یک تومور یا توده بیرون میکشد. سپس این سلولها در آزمایشگاه به دقت بررسی میشوند تا ببینند آیا سرطانی وجود دارد یا خیر.
بیوپسی FNA برای نمونه برداری از نواحی غیر طبیعی در دهان یا گلو استفاده نمیشود اما گاهی اوقات برای یک توده (تومور) گردنی که میتواند در سی تی اسکن إحساس شده یا دیده شود، استفاده میشود. FNA میتواند در برخی شرایط مفید باشد، مانند:
پیدا کردن علت ایجاد یک توده گردنی جدید: بیوپسی FNA گاهی به عنوان اولین آزمایش برای فردی با یک توده جدید در گردن استفاده میشود. این روش ممکن است نشان دهد که این توده یک غده لنفاوی خوش خیم (نه سرطانی) است که به دلیل عفونت در قسمتهای نزدیک، مانند عفونت سینوس یا دندان، رشد کرده است. در این مورد، درمان عفونت تنها چیزی است که لازم است. همچنین FNA ممکن است یک کیست خوش خیم و پر از مایع پیدا کند که با جراحی قابل درمان است. اما حتی زمانی که نتایج FNA خوش خیم باشد، اگر علائم دیگر وجود سرطان را نشان دهد، آزمایشات بیشتری (مانند فارنژوسکوپی و پاناندوسکوپی) مورد نیاز است.
اگر نمونه FNA دارای سلولهای سرطانی باشد، پزشک که نمونه بیوپسی را بررسی میکند معمولاً میتواند نوع سرطان را تشخیص دهد. اگر سلولها مانند سرطان سلول سنگفرشی به نظر برسند، معاینات بیشتری برای جستجوی منبع سرطان در دهان و گلو انجام میشود. اگر FNA نوع دیگری از سرطان را نشان دهد، مانند لنفوم یا سرطانی که از اندام دیگری (مانند تیروئید یا ریهها) به غدد لنفاوی گردن گسترش یافته است، آزمایشهای بیشتری برای یافتن و درمان آن نوع سرطان انجام میشود.
فهم میزان گسترش سرطان تشخیص داده شده: FNA همچنین ممکن است پس از تشخیص سرطان دهان یا اوروفارنکس انجام شود تا مشخص شود آیا سرطان به غدد لنفاوی گردن گسترش یافته است یا خیر. این اطلاعات به پزشک کمک میکند تا بهترین روش درمانی سرطان را انتخاب کند.
مشاهده اینکه آیا سرطان پس از درمان عود کرده است: FNA ممکن است برای افرادی که سرطان آنها با جراحی و یا پرتو درمانی درمان شده است، استفاده شود تا متوجه شوند که آیا یک توده گردنی جدید در ناحیه تحت درمان، بافت اسکار (زخم) بوده یا سرطانی است که عود کرده است.
تستهای آزمایشگاهی نمونههای بیوپسی
تمام نمونههای بیوپسی به آزمایشگاه فرستاده میشوند تا توسط پاتولوژیست – پزشکی که برای تشخیص سرطان از بیوپسی آموزش دیده است – از نزدیک بررسی شوند. پزشک معمولاً میتواند سلولهای سرطانی را از سلولهای نرمال تشخیص دهد و همچنین از طریق ظاهر سلولها، نوع سرطان آن را مشخص کند. در برخی موارد، پزشک ممکن است نیاز داشته باشد که سلولها را با رنگهای خاصی آزمایش کند تا به تشخیص نوع سرطان کمک کند.
آزمایش HPV (p16)
برای سرطانهای گلو، نمونههای بیوپسی اغلب (برای پروتئین p16) آزمایش میشوند تا ببینند آیا عفونت HPV وجود دارد یا خیر. این بخش کلیدی مرحله بندی است (فهمیدن اینکه آیا سرطان گسترش یافته است و این گسترش چقدر است) و هنگام تصمیم گیری برای درمان سرطان اوروفارنکس مورد توجه قرار میگیرد. این اطلاعات همچنین میتواند به پزشک کمک کند تا دوره احتمالی سرطان را پیش بینی کند زیرا روند درمان افرادی که سرطان آنها با HPV مرتبط است، نسبت به افرادی که سرطان آنها مرتبط نیست، بهتر عمل میکند.
تستهای تصویر برداری
تستهای تصویر برداری برای تشخیص سرطان حفره دهانی یا دهان و حلق استفاده نمیشوند اما ممکن است به دلایلی قبل و بعد از تشخیص سرطان انجام شوند، از جمله:
• برای مشاهده یک ناحیه مشکوک که ممکن است سرطانی باشد.
• برای فهم میزان گسترش سرطان
• برای کمک به فهم اینکه آیا روند درمان مؤثر است یا خیر.
• برای جستجوی نشانههایی مبنی بر بازگشت (عود) سرطان پس از پایان روند درمان
اشعه ایکس قفسه سینه (Chest x-ray)
رادیوگرافی از قفسه سینه شما ممکن است پس از تشخیص سرطان حفره دهانی یا حلق انجام شود تا مشخص شود آیا سرطان به ریهها گسترش یافته است یا خیر. با این حال، اغلب سی تی اسکن یا اسکن PET/CT از ریهها انجام میشود زیرا تمایل دارند تصاویر دقیق تری ارائه دهند.
توموگرافی کامپیوتری (CT یا CAT scan)
سی تی اسکن از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر دقیق و مقطعی از بدن شما استفاده میکند. این روش میتواند به پزشک شما کمک کند تا بفهمد که اندازه و محل تومور چگونه است، آیا در بافتهای مجاور رشد میکند، آیا به غدد لنفاوی گردن یا به ریهها یا سایر اندامهای دور گسترش یافته است.
بیوپسی سوزنی با هدایت CT (CT-guided needle biopsy): اگر برای بررسی گسترش سرطان نیاز به بیوپسی ریه باشد، از این آزمایش میتوان برای هدایت سوزن بیوپسی به داخل توده (تومور) برای گرفتن نمونه بافت برای بررسی سرطان استفاده کرد.
تصویر برداری رزونانس مغناطیسی (MRI یا Magnetic resonance imaging)
مانند سی تی اسکن، اسکن ام آر آی تصاویر دقیقی از بافتهای نرم بدن نشان میدهد. اما در اسکن MRI به جای اشعه ایکس از امواج رادیویی و آهنرباهای قوی استفاده میشود. ماده حاجب به نام گادولینیوم (gadolinium) ممکن است قبل از اسکن به داخل ورید تزریق شود تا تصاویر واضحی به دست آید. اسکن MRI ممکن است برای سرطان حفره دهانی انجام شود در صورتی که پرکردگیهای دندانی زیادی وجود داشته باشد که ممکن است تصاویر سی تی را مخدوش کند یا در حالی که سرطان در حال رشد به داخل مغز استخوان است.
توموگرافی گسیل پوزیترون (Positron emission tomography یا PET)
برای اسکن PET، شکل کمی رادیو اکتیو نوعی قند (معروف به FDG) به خون تزریق میشود و عمدتاً در سلولهای سرطانی تجمع مییابد.
اسکن PET/CT: اغلب اسکن PET با سی تی اسکن با استفاده از دستگاه خاصی ترکیب میشود که میتواند هر دو اسکن را همزمان انجام دهد. این روش به پزشک اجازه میدهد مناطق دارای پرتوزایی بالاتر در PET را با تصویر دقیق تر در سی تی اسکن مقایسه کند.
اسکن PET/CT میتواند مفید باشد:
• اگر پزشک فکر میکند سرطان ممکن است گسترش یافته باشد اما نمیداند این گسترش در کجاست. آنها میتوانند گسترش سرطان را به کبد، استخوانها و برخی اندامهای دیگر نشان دهند.
• در پیگیری وضعیت بیماران پس از درمان سرطان حفره دهانی یا اوروفارنکس.
اسکن استخوان (Bone scan)
برای اسکن استخوان، مقدار کمی از مواد رادیو اکتیو سطح پایین به خون تزریق شده و عمدتاً در نواحی غیر طبیعی استخوان جمع میشود. اسکن استخوان میتواند نشان دهد که آیا سرطان به استخوانها سرایت کرده است یا خیر. اما این آزمایش اغلب مورد نیاز نیست زیرا اسکن PET معمولاً میتواند نشان دهد که آیا سرطان به استخوانها گسترش یافته است یا خیر.
بلع باریم (Barium swallow)
از بلع باریم میتوان برای دیدن پوشش قسمت فوقانی دستگاه گوارش، به ویژه مری (لوله ای که گلو را به معده متصل میکند) استفاده کرد. در این آزمایش، مایعی گچی به نام باریم را مینوشید که دیوارههای گلو و مری شما را میپوشاند. یک سری عکس اشعه ایکس در حین قورت دادن گرفته میشود. پزشک شما ممکن است این آزمایش را تجویز کند زیرا افراد مبتلا به سرطان دهان و حلق در معرض خطر ابتلا به سرطان مری هستند. همچنین بررسی اینکه آیا سرطان باعث ایجاد مشکل در بلع میشود نیز مفید است.
سونوگرافی (Ultrasound)
سونوگرافی از امواج صوتی و پژواک آنها برای ایجاد تصاویری از داخل بدن استفاده میکند. یک ابزار کوچک میکروفون مانند به نام مبدل، امواج صوتی را منتشر کرده و پژواک را در حین جهش از اندامها دریافت میکند. پژواکها توسط کامپیوتر به تصویری بر روی صفحه تبدیل میشوند.
سونوگرافی گردن: برای این معاینه، یک تکنسین مبدل را در امتداد پوست روی گردن شما حرکت میدهد. از این نوع سونوگرافی میتوان برای جستجوی غدد لنفاوی در گردن استفاده کرد تا ببیند آیا آنها متورم هستند یا غیر طبیعی به نظر میرسند که میتوانند نشانههای سرطان باشند. سونوگرافی میتواند به هدایت یک سوزن به داخل غدد لنفاوی غیر طبیعی برای بیوپسی FNA کمک کند. همچنین ممکن است پس از روند درمان برای بررسی علائم بازگشت سرطان (عود) استفاده شود.
قبل از روند درمان حفره دهانی یا حلق، سیگار را ترک کنید
ترک سیگار قبل از هرگونه روند درمانی برای سرطان حفره دهانی و حلق بسیار مهم است. اگر قبل از تشخیص بیماری، سیگار میکشیدید، مهم است که در طول روند درمان مصرف آن را شروع نکنید. سیگار کشیدن در طول دوره درمان میتواند باعث بروز موارد زیر شود:
• بهبود ضعیف زخم، به ویژه پس از جراحی
• عوارض جانبی بیشتر ناشی از شیمی درمانی
• پرتو درمانی به خوبی کار نمیکند
• شانس بالاتر ابتلا به عفونت
• ماندن طولانی تر در بیمارستان
• احتمال مرگ بیشتر
آزمایشات قبل از درمان سرطان حفره دهانی یا اوروفارنکس
اگر بیماری سرطان حفره دهانی یا اوروفارنکس تشخیص داده شده باشد، ممکن است آزمایشهای دیگری به عنوان بخشی از روند کار انجام شود. این آزمایشها برای تشخیص سرطان استفاده نمیشوند اما ممکن است به دلایل دیگری مانند بررسی سلامت کافی برای روشهای درمانی مانند جراحی، پرتو درمانی یا شیمیدرمانی انجام شوند.
آزمایشات خون
هیچ آزمایش خونی نمیتواند سرطان حفره دهانی یا اوروفارنکس را تشخیص دهد. با این حال، ممکن است پزشک آزمایشهای معمولی خون را برای دریافت ایدهای از سلامت کلی شما، به ویژه قبل از روند درمان، تجویز کند. چنین آزمایشاتی میتواند به تشخیص تغذیه نامناسب و تعداد کم سلولهای خونی کمک کند. شمارش کامل خون (complete blood count یا CBC) نشان میدهد که آیا خون شما دارای مقادیر طبیعی انواع مختلف سلولهای خونی است یا خیر. به عنوان مثال، این آزمایش میتواند نشان دهد که آیا شما کم خون هستید (تعداد گلبولهای قرمز کمی دارید). آزمایشات شیمیایی خون میتواند به تعیین میزان عملکرد کبد یا کلیه شما کمک کند.
تستهای عملکردی قبل از جراحی
اگر جراحی برنامه ریزی شده باشد، ممکن است یک نوار قلب (EKG) نیز انجام دهید تا مطمئن شوید که قلب شما به خوبی کار میکند. برخی از افرادی که تحت عمل جراحی قرار میگیرند ممکن است به آزمایشهای تنفسی نیاز داشته باشند که به آن تستهای عملکرد ریوی (ریه) یا pulmonary (lung) function tests میگویند.
معاینه دندانها قبل از پرتو درمانی
اگر پرتو درمانی بخشی از روند درمان باشد، از شما خواسته میشود قبل از شروع دوره به دندان پزشک مراجعه کنید. دندانپزشک به مراقبتهای معمولی از دندانها کمک میکند و ممکن است در صورت نیاز، قبل از شروع پرتو درمانی، دندانهای خراب را از بین ببرد. اشعه میتواند به غدد بزاقی (تولید کننده بزاق) آسیب برساند و باعث خشکی دهان شود. این امر میتواند احتمال ایجاد حفره، عفونت و شکستگی استخوان فک را افزایش دهد.
اگر سرطان در فک یا سقف دهان شما باشد، ممکن است از دندان پزشکی با تخصص خاص (به نام متخصص پروتز) خواسته شود تا شما را ارزیابی کند. این دندانپزشک میتواند جایگزینهایی برای دندانهای از دست رفته یا سایر ساختارهای حفره دهانی برای کمک به بازیابی ظاهر شما، راحتی و توانایی جویدن، بلعیدن و صحبت کردن پس از درمان ایجاد کند. اگر بخشی از فک یا سقف دهان (کام) همراه با تومور برداشته شود، متخصص پروتز کاری را انجام میدهد تا اطمینان حاصل کند که دندانهای مصنوعی جایگزین و دندانهای طبیعی باقی مانده به درستی روی هم قرار میگیرند. این کار را میتوان با پروتز، انواع دیگر پروتزها یا ایمپلنت دندان انجام داد.
تستهای شنوایی
سیس پلاتین، داروی اصلی شیمی درمانی که در درمان سرطان حفره دهانی و دهان و حلق استفاده میشود، میتواند باعث کاهش شنوایی شود. تیم مراقبت شما به احتمال زیاد قبل از شروع روند درمان، شنوایی شما را (با یک ادیوگرام یا audiogram) بررسی میکند تا در صورت بروز مشکلات شنوایی ناشی از شیمی درمانی آن را با قبل مقایسه کند.
تستهای تغذیه و گفتار
اغلب، شما یک متخصص تغذیه خواهید داشت که وضعیت تغذیه شما را قبل، در طول و بعد از روند درمان ارزیابی میکند تا سعی کند وزن و ذخیره پروتئین شما را تا حد امکان طبیعی نگه دارد. همچنین ممکن است به یک گفتار درمانگر مراجعه کنید که توانایی شما را در بلعیدن و صحبت کردن آزمایش کند. آنها ممکن است تمریناتی را در طول روند درمان به شما بدهند و به تقویت عضلات ناحیه سر و گردن کمک کنند تا بتوانید بعد از درمان به راحتی غذا بخورید و صحبت کنید.
مراحل سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس
پس از اینکه فردی مبتلا به سرطان حفره دهانی یا حلق تشخیص داده شد، پزشکان سعی میکنند بفهمند که آیا سرطان گسترش یافته است یا خیر و اگر چنین است، تا کجا گسترش یافته است. این فرآیند مرحله بندی (staging) نامیده میشود. مرحله سرطان، میزان سرطان در بدن را توصیف میکند. این کار به تعیین اینکه سرطان چقدر جدی است و بهترین روش درمان آن کدام است، کمک میکند. پزشکان همچنین هنگام صحبت در مورد آمار بقا و زنده مانی از مرحله سرطان استفاده میکنند.
مراحل اولیه سرطانهای حفره دهانی یا اوروفارنکس مرحله 0 (سرطان در جا یا در محل) نامیده میشود. سپس مراحل از I (1) تا IV (4) متغیر است. به عنوان یک قاعده، هرچه این عدد کمتر باشد، سرطان کمتر گسترش یافته است. عدد بالاتر، مانند مرحله IV، به معنای گسترش بیشتر سرطان است. در یک مرحله، حرف قبل به معنای مرحله پایین تر است. اگرچه تجربه سرطان هر فرد منحصر به فرد است اما سرطانهایی که مراحل مشابهی دارند، چشم انداز مشابهی نیز دارند و اغلب به روش مشابهی نیز درمان میشوند.
مرحله چگونه تعیین میشود؟
سیستم مرحله بندی که اغلب برای سرطانهای حفره دهانی یا اوروفارنکس استفاده میشود، سیستم TNM کمیته مشترک سرطان آمریکا (American Joint Committee on Cancer یا AJCC) است که بر اساس 3 اطلاعات کلیدی است:
• وسعت تومور (T): تومور اصلی (اولیه) چقدر بزرگ است و در صورت وجود، به کدام بافتهای حفره دهانی یا اوروفارنکس گسترش یافته است؟
• گسترش به غدد لنفاوی مجاور (N): آیا سرطان به غدد لنفاوی مجاور سرایت کرده است؟ اگر بله، چند غده سرطانی هستند، آیا آنها در همان سمتی هستند که سرطان شروع شده است و این گسترش چقدر بزرگ هستند؟
• گسترش (متاستاز) به نقاط دور دست (M): آیا سرطان به اندامهای دور دست مانند ریهها گسترش یافته است؟
اعداد یا حروف بعد از T، N و M جزئیات بیشتری در مورد هر یک از این عوامل ارائه میدهند. اعداد بالاتر به معنای پیشرفته تر بودن سرطان است. هنگامی که دسته بندیهای T، N، و M یک فرد مشخص شد، این اطلاعات در فرآیندی به نام گروه بندی مرحله ای (stage grouping) با یکدیگر ترکیب میشوند تا یک مرحله کلی را تعیین کنند.
سیستم مرحله بندی بر اساس جدید ترین سیستم AJCC است که در ژانویه 2018 اجرا شد. این سیستم از مرحله پاتولوژیک (pathologic stage، که مرحله جراحی نیز نامیده میشود) استفاده میکند. این مرحله با بررسی بافت برداشته شده در طول عمل مشخص میشود. گاهی اوقات، اگر جراحی فوراً یا اصلاً امکان پذیر نباشد، به جای آن به سرطان یک مرحله بالینی (clinical stage) داده میشود. این مرحله بر اساس نتایج یک معاینه فیزیکی، معاینه آندوسکوپی، بیوپسی و آزمایشهای تصویربرداری است. مرحله بالینی برای کمک به برنامه ریزی روند درمان استفاده خواهد شد. با این حال، گاهی اوقات سرطان فراتر از تخمینهای مرحله بالینی گسترش یافته است و ممکن است چشم انداز بیمار را به دقت یک مرحله پاتولوژیک پیش بینی نکند.
سرطانهای اوروفارنکس که حاوی DNA HPV (به نام p16 مثبت) هستند نسبت به سرطانهای بدون HPV (p16 منفی) چشم انداز بهتری دارند. از آن جایی که سرطانهای مثبت p16 چشم انداز بهتری نسبت به سرطانهای اوروفارنکس با p16 منفی دارند، از سیستمهای مرحله بندی جداگانه برای آنها استفاده میشود.
مرحله بندی سرطان میتواند پیچیده باشد، بنابراین از پزشک خود بخواهید آن را به گونه ای که شما درک میکنید برای شما توضیح دهد.
سرطان عود کننده (Recurrent)
این یک مرحله واقعی در سیستم TNM نیست. سرطان عود کننده (Recurrent) به این معنی است که سرطان پس از روند درمان عود کرده است. سرطان حفره دهانی یا اوروفارنکس عود کننده ممکن است در دهان یا گلو (عود موضعی یا local recurrence)، در غدد لنفاوی مجاور (عود منطقه ای یا regional recurrence)، یا در قسمت دیگری از بدن مانند ریهها (عود دور یا distant recurrence) بازگردد.
اگر سؤالی در مورد مرحله سرطان یا تأثیر آن بر روند درمان دارید، با پزشک خود صحبت کنید.
میزان بقا و زنده مانی برای سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس
نرخ بقا میتواند به شما ایده دهد که چند درصد از افراد مبتلا به همان نوع و مرحله سرطان در مدت زمان معینی (معمولاً 5 سال) پس از تشخیص هنوز زنده هستند. این اعداد نمیتوانند به شما بگویند که چقدر زنده خواهید ماند اما ممکن است به شما کمک کنند تا درک بهتری از احتمال موفقیت روند درمانتان داشته باشید.
به خاطر داشته باشید که میزان بقا تخمینی است و اغلب بر اساس نتایج قبلی تعداد زیادی از افرادی است که سرطان خاصی داشته اند اما آنها نمیتوانند پیش بینی کنند که در مورد فرد خاصی چه اتفاقی خواهد افتاد. این آمار میتوانند گیج کننده باشند و ممکن است شما را به پرسیدن سوالات بیشتری سوق دهند.
پزشک شما با وضعیت شما آشناست. بپرسید چگونه این اعداد ممکن است برای شما اعمال شوند.
نرخ بقای نسبی 5 ساله چقدر است؟
نرخ بقای نسبی، افراد مبتلا به همان نوع و مرحله سرطان را با افراد در کل جمعیت مقایسه میکند. به عنوان مثال، اگر نرخ بقای نسبی 5 ساله برای مرحله خاصی از سرطان 90 درصد باشد، به این معنی است که افرادی که به آن سرطان مبتلا هستند، به طور متوسط حدود 90 درصد این احتمال را دارند که تا 5 سال آینده پس از تشخیص ابتلا به بیماری زنده بمانند.
این اعداد از کجا میآیند؟
انجمن سرطان آمریکا برای ارائه آمار بقای انواع مختلف سرطان به اطلاعات پایگاه داده نظارت، اپیدمیولوژی و نتایج نهایی (Surveillance, Epidemiology, and End Results یا SEER) که توسط موسسه ملی سرطان (National Cancer Institute یا NCI) نگهداری میشود، متکی است.
پایگاه داده SEER نرخ بقای نسبی 5 ساله را برای سرطانهای حفره دهانی و دهان و حلق در ایالات متحده بر اساس میزان گسترش سرطان دنبال میکند. با این حال، پایگاه داده SEER سرطانها را بر اساس مراحل AJCC TNM (مرحله 1، مرحله 2، مرحله 3 و غیره) گروه بندی نمیکند. در عوض، سرطانها را به مراحل موضعی، منطقه ای و دور دسته بندی میکند:
• موضعی (Localized): هیچ علامتی وجود ندارد که سرطان به خارج از اندامی که شروع شده است (به عنوان مثال، لب، زبان یا کف دهان) گسترش یافته باشد.
• منطقه ای (Regional): سرطان به ساختارها یا غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته است.
• دور (Distant): سرطان به نقاط دور تر بدن مانند ریهها گسترش یافته است.
نرخ بقای نسبی 5 ساله برای سرطانهای حفره دهانی و حلق
این اعداد بر اساس اطلاعات افرادی است که بین سالهای 2011 تا 2017 به سرطان دهان یا حلق مبتلا شده اند.
لب
زبان
کف دهان
اوروفارنکس
درک اعداد
• این اعداد فقط برای مرحله سرطان در هنگام اولین تشخیص صدق میکنند. اگر سرطان رشد کند، گسترش یابد یا پس از درمان عود کند، بعداً اعمال نمیشوند.
• این اعداد همه چیز را در نظر نمیگیرند. میزان بقا بر اساس میزان گسترش سرطان گروه بندی میشود اما سن، سلامت کلی، میزان واکنش سرطان به درمان و سایر عوامل نیز بر روی وضعیت شما تأثیر میگذارند. در حال حاضر، این میزان بقا بر اساس وضعیت p16 (HPV) سرطان نیست.
• افرادی که اکنون به سرطان حفره دهانی یا اوروفارنکس تشخیص داده شده اند، ممکن است چشم انداز بهتری نسبت به این اعداد داشته باشند. روند درمانها با گذشت زمان بهبود مییابند و این اعداد بر اساس اطلاعات افرادی است که حداقل پنج سال زود تر تشخیص داده شده و درمان شده اند.
جراحی (Surgery) سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس
جراحی اغلب اولین روش درمانی است که برای این سرطانها استفاده میشود. بسته به محل قرارگیری سرطان و مرحله آن، میتوان چندین نوع عمل برای درمان سرطان حفره دهانی و دهان و حلق انجام داد. این روش بیشتر برای سرطانهای کوچک و در مراحل اولیه که گسترش نیافته اند، استفاده میشود.
پس از برداشتن سرطان، ممکن است جراحی ترمیمی برای کمک به بازیابی ظاهر و عملکرد نواحی تحت تأثیر سرطان یا درمان سرطان انجام شود.
مطالعات نشان داده است که افراد مبتلا به سرطان سر و گردن که در مراکزی که بسیاری از جراحیهای سرطان سر و گردن را انجام میدهند درمان شده اند، عمر طولانیتری دارند. به این دلیل و ماهیت پیچیده این عملها، مراجعه به یک جراح و مرکز سرطان که تجربه درمان این سرطانها را داشته باشد بسیار مهم است.
ترک سیگار
اگر سیگار میکشید، ترک برای همیشگی (در صورت امکان قبل از شروع روند درمان) بهترین راه برای بهبود شانس بقا است. سیگار کشیدن در طول روند درمان سرطان میتواند خطر عوارض جانبی پس از جراحی را افزایش دهد و با بهبود ضعیف زخم و نتایج بدتر نیز مرتبط است. سیگار کشیدن پس از روند درمان همچنین میتواند خطر عود سرطان و همچنین خطر ابتلا به سرطان جدید را افزایش دهد. هیچ وقت برای ترک سرطان دیر نیست.
برداشتن تومور (Tumor resection)
در رزکسیون تومور، کل تومور و یک حاشیه (لبه) بافت طبیعی اطراف آن برداشته میشود. حاشیه بافت طبیعی به این دلیل خارج میشود تا احتمال باقی ماندن سلولهای سرطانی کاهش یابد.
تومور اصلی (اولیه) با استفاده از روشی بر اساس اندازه و محل آن برداشته میشود. به عنوان مثال، اگر یک تومور در جلوی دهان باشد، ممکن است برداشتن آن از طریق دهان نسبتاً آسان باشد. اما یک تومور بزرگتر (به ویژه زمانی که به داخل اوروفارنکس رشد کرده است) ممکن است نیاز به برداشتن از طریق یک برش (incision) در گردن یا با برش استخوان فک با اره مخصوص برای رسیدن به تومور باشد. (به این عمل مندیبولوتومی یا mandibulotomy میگویند.)
بر اساس محل و اندازه تومور، یکی از عملیات ذکر شده در اینجا ممکن است برای برداشتن آن انجام شود:
جراحی میکروگرافیک Mohs (Mohs micrographic surgery، برای برخی از سرطانهای لب)
برخی از سرطانهای لب، مانند سرطانهایی که در لبه لب قرار دارند، ممکن است با جراحی Mohs که به عنوان جراحی میکروگرافیک نیز شناخته میشود، برداشته شوند. تومور در برشهای بسیار نازک برداشته میشود. هر برش بلافاصله زیر میکروسکوپ بررسی میشود تا ببینیم آیا سلولهای سرطانی دارد یا خیر. برشها برداشته میشوند و تا زمانی که هیچ سلول سرطانی دیده نشود، بررسی میشوند.
با این روش مقدار بافت طبیعی برداشته شده با تومور کاهش مییابد و تغییر ظاهری ناشی از جراحی محدود میشود. این جراحی به یک جراح آموزش دیده در این تکنیک نیاز دارد و ممکن است زمان بیشتری را نسبت به برداشتن تومور استاندارد نیاز داشته باشد.
گلوسکتومی (Glossectomy، برداشتن زبان)
گلوسکتومی ممکن است برای درمان سرطان زبان مورد نیاز باشد. برای سرطانهای کوچک تر، تنها بخشی از زبان (کمتر از یک سوم) ممکن است نیاز به برداشتن داشته باشد (گلوسکتومی جزئی یا partial glossectomy). برای سرطانهای بزرگتر، ممکن است نیاز به برداشتن کل زبان باشد (گلوسکتومی کامل یا total glossectomy).
مندیبولکتومی (Mandibulectomy، برداشتن استخوان فک)
برای جراحی فک پایین (یا برداشتن فک پایین)، جراح تمام یا بخشی از استخوان فک (فک پایین) را بر میدارد. اگر تومور در استخوان فک رشد کرده باشد، ممکن است این عمل مورد نیاز باشد. اگر حرکت تومور نزدیک فک هنگام معاینه پزشک به سختی انجام شود، اغلب به این معنی است که سرطان به استخوان فک رشد کرده است.
اگر استخوان فک در آزمایشهای تصویر برداری طبیعی به نظر برسد و هیچ مدرکی مبنی بر گسترش سرطان در آن جا وجود نداشته باشد، ممکن است نیازی به بریدن استخوان نباشد. در این عمل جراحی که به عنوان برداشتن فک پایین با ضخامت جزئی (partial-thickness mandibular resection) یا فک پایین نیز شناخته میشود، جراح تنها بخشی یا تکه ای از استخوان فک را بر میدارد.
اگر اشعه ایکس نشان دهد که تومور به استخوان فک رشد کرده است، بخش بزرگی از فک باید در عملی به نام مندیبولکتومی سگمنتال (segmental mandibulectomy) برداشته شود. سپس قطعه برداشته شده از فک پایین را میتوان با یک تکه استخوان از قسمت دیگری از بدن مانند ساق پا، استخوان لگن یا تیغه شانه جایگزین کرد. همچنین ممکن است از یک صفحه فلزی یا یک تکه استخوان از اهدا کننده فوت شده برای ترمیم استخوان استفاده شود.
ماکسیلکتومی (Maxillectomy)
اگر سرطان به کام سخت (قسمت جلوی سقف دهان) رشد کرده باشد، تمام یا بخشی از استخوان درگیر (فک بالا) باید برداشته شود. این عمل جراحی فک بالا یا maxillectomy نامیده میشود.
در این عمل سوراخی در سقف دهان ایجاد میشود که میتوان آن را با پروتز مخصوصی به نام prosthesis پر کرد. این کار توسط یک متخصص پروتز، یک دندانپزشک با مهارت خاص ایجاد میشود. گزینههای دیگر برای بستن این شکاف شامل پیوند پوست یا تکه ای از عضله از ساعد یا ران است.
جراحی رباتیک (Robotic surgery)
در موارد بیشتر و بیشتر، جراحی رباتیک ترانس دهانی (trans-oral robotic surgery یا TORS) برای برداشتن سرطانهای پشت گلو و دهان استفاده میشود که در غیر این صورت ممکن است برای رسیدن جراح به تومور نیاز به عمل جراحی فک پایین (mandibulectomy) داشته باشد. جراح روی پانل کنترل در اتاق عمل مینشیند و با کمک یک دوربین متصل بازوهای رباتیک را با ابزارهای کوچک روی آنها حرکت میدهد تا تومور را برش دهد.
از آن جایی که هرچه جراحیهای استانداردتر و باز برای سرطان گلو میتواند منجر به جراحیهای گسترده تر شود، جراحیهای روباتیک جدیدتر ممکن است به جراحان اجازه دهد تا سرطانهای گلو را با عوارض جانبی کمتر به طور کامل حذف کنند. از آن جایی که این روشها جدیدتر هستند، انجام آنها توسط جراحان و مراکز درمانی با تجربه در این روش بسیار مهم است.
لارنژکتومی (Laryngectomy، برداشتن جعبه صدا یا حنجره)
به ندرت، جراحی برای برداشتن تومورهای بزرگ در پایه زبان یا اوروفارنکس ممکن است نیاز به برداشتن بافتی داشته باشد که فرد باید به طور طبیعی آن را ببلعد. در نتیجه، غذا ممکن است وارد نای شده و به ریهها برسد و در آن جا باعث ذات الریه شود. در صورت وجود خطر بالا، جعبه صدا (حنجره) نیز ممکن است در طی همان عملیات برداشتن سرطان برداشته شود. برداشتن حنجره را لارنژکتومی (Laryngectomy) میگویند.
هنگامی که جعبه صدا برداشته میشود، نای به سوراخ (استوما یا stoma) ایجاد شده در پوست در جلوی گردن متصل میشود. شما از طریق این استوما نفس میکشید و سرفه میکنید (به جای تنفس از طریق دهان یا بینی). به این عمل تراکئوستومی (tracheostomy) یا تراک (trach) میگویند.
از دست دادن جعبه صوتی به این معنی است که گفتار و صحبت کردن عادی دیگر امکان پذیر نیست اما مردم میتوانند راههای دیگری برای صحبت کردن بیاموزند.
تشریح گردن (Neck dissection)
سرطانهای حفره دهانی و اوروفارنکس اغلب به غدد لنفاوی گردن گسترش مییابند. برداشتن این غدد لنفاوی (و سایر بافتهای مجاور) را کالبد شکافی گردن (Neck dissection) یا غدد لنفاوی مینامند. این کار همزمان با جراحی برداشتن تومور اصلی انجام میشود. هدف، حذف غدد لنفاوی ثابت شده حاوی سرطان است. گاهی اوقات پزشکان تشریح غدد لنفاوی انتخابی را توصیه میکنند. این کار ممکن است در صورتی انجام شود که مدرکی مبنی بر گسترش سرطان به غدد لنفاوی وجود نداشته باشد اما احتمال زیادی وجود دارد که بر اساس اندازه تومور نیز باشد.
در برخی از مراحل اولیه سرطان دهان و لب، بیوپسی غدد لنفاوی نگهبان ممکن است برای آزمایش سرطانی بودن غدد لنفاوی قبل از برداشتن آنها انجام شود. این کار فقط باید در مراکز درمانی توسط پزشکان با تجربه زیاد در این تکنیک انجام شود.
انواع مختلفی از روشهای تشریح گردن وجود دارد که در میزان برداشت بافت از گردن متفاوت است. مقدار بافت برداشته شده به اندازه سرطان اولیه و میزان گسترش آن به غدد لنفاوی بستگی دارد.
• در دیسکسیون نسبی (partial neck dissection) یا انتخابی گردن (selective neck dissection) تنها چند غدد لنفاوی برداشته میشود.
• در تشریح رادیکالی اصلاح شده گردن (modified radical neck dissection)، اکثر غدد لنفاوی در یک طرف گردن بین استخوان فک و استخوان ترقوه و همچنین مقداری بافت عضلانی و عصبی برداشته میشوند.
• در تشریح رادیکالی گردن (radical neck dissection)، تقریباً تمام گرهها در یک طرف و همچنین تعداد بیشتری از عضلات، اعصاب و سیاهرگها برداشته میشوند.
شایع ترین عوارض جانبی هر کالبد شکافی گردن، بی حسی گوش، ضعف هنگام بالا بردن بازو به بالای سر و ضعف لب پایین است. این عوارض زمانی ایجاد میشوند که اعصاب تامین کننده این نواحی در حین عمل آسیب ببینند. پس از کالبد شکافی انتخابی گردن، تنها ممکن است عصب آسیب ببیند و به مرور زمان بهبود یابد. اعصاب به کندی بهبود مییابند اما در این حالت ممکن است بعد از چند ماه ضعف شانه و لب پایین برطرف شود. اگر عصب به عنوان بخشی از تشریح رادیکال گردن یا به دلیل درگیری با تومور برداشته شود، ضعف دائمی خواهد بود.
جراحی ترمیمی (Reconstructive surgery)
ممکن است برای کمک به بازسازی ساختار نواحی تحت تاثیر جراحیهای گسترده تر برای برداشتن سرطان، جراحی انجام شود.
برای تومورهای کوچک، لبه باریک بافت طبیعی برداشته شده همراه با تومور معمولا به اندازه ای کوچک است که نیازی به جراحی ترمیمی نیست. اما برداشتن تومورهای بزرگتر ممکن است باعث ایجاد نقص در دهان، گلو یا گردن شود که نیاز به ترمیم دارند. گاهی اوقات میتوان از یک برش نازک پوست که از ران یا ناحیه دیگر گرفته شده است برای ترمیم یک نقص کوچک استفاده کرد. به این عمل پیوند پوست (skin graft) میگویند.
برای ترمیم یک نقص بزرگتر، ممکن است به بافت بیشتری نیاز باشد. یک تکه عضله همراه با پوست یا بدون آن ممکن است در ناحیه ای نزدیک مانند قفسه سینه (فلپ ساقه سینه ای بزرگ یا pectoralis major pedicle flap) یا قسمت فوقانی پشت (فلپ ساقه ذوزنقه ای یا trapezius pedicle flap) چرخانده شود.
به لطف پیشرفتهای انجام شده در جراحی میکروواسکولار (microvascular surgery، دوختن رگهای خونی کوچک زیر میکروسکوپ)، گزینههای بیشتری برای بازسازی حفره دهانی و اوروفارنکس وجود دارد. بافتهای سایر نواحی بدن، مانند روده، عضله بازو، عضله شکم یا استخوان ساق پا، ممکن است برای جایگزینی بخشهایی از دهان، گلو یا استخوان فک استفاده شوند.
قبل از انجام جراحی گسترده سر و گردن، با جراح خود در مورد گزینههای مناسبتان برای جراحی ترمیمی صحبت کنید.
جراحی برای نجات یا بازیابی عملکرد بدن
تراکئوستومی (Tracheostomy)
تراکئوستومی یا تراک یک استوما (سوراخ) است که از طریق پوست در جلوی گردن ایجاد شده و به نای (نای) متصل میشود. این کار برای کمک به نفس کشیدن فرد انجام میشود.
اگر پس از برداشتن سرطان، تورم زیادی در راه هوایی انتظار برود، ممکن است پزشک بخواهد تراکئوتومی کوتاه مدت (tracheotomy، با استفاده از یک لوله پلاستیکی کوچک) انجام دهد تا به فرد اجازه دهد راحت تر نفس بکشد تا زمانی که تورم کاهش یابد. این لوله برای مدت کوتاهی در جای خود باقی میماند و سپس در زمانی که دیگر مورد نیاز نیست، برداشته میشود (یا برعکس میشود).
اگر سرطان گلو را مسدود کرده و بزرگتر از آن است که به طور کامل برداشته شود، ممکن است یک سوراخ برای اتصال قسمت پایینی نای به یک استوما (سوراخ) در جلوی گردن ایجاد شود. این کار برای دور زدن تومور و اجازه دادن به فرد برای تنفس راحتتر انجام میشود. به این عمل تراکئوستومی دائمی (permanent tracheostomy) میگویند.
تراکئوستومی دائمی پس از لارنژکتومی کامل نیز لازم است.
لولههای تغذیه
سرطانهای حفره دهانی و حلق ممکن است شما را از قورت دادن غذای کافی برای تغذیه خوب باز دارند. این امر میتواند شما را ضعیف کرده و تکمیل روند درمان را دشوارتر کند. گاهی اوقات خود روند درمان میتواند غذا خوردن کافی را سخت کند.
لوله گاستروستومی (gastrostomy tube یا G-tube) یک لوله تغذیه است که از طریق پوست و ماهیچه شکم شما مستقیماً وارد معده میشود. گاهی اوقات این لوله در حین عمل جراحی در بدن قرار میگیرد اما اغلب به روش آندوسکوپی در جای خود نصب میشود. در حالی که آرام بخش به شما تزریق شده (در خواب عمیق قرار گرفته اید)، پزشک یک لوله بلند، نازک و انعطاف پذیر با یک دوربین در انتهای آن (آندوسکوپ یا endoscope) برای دیدن داخل معده در گلو قرار میدهد. سپس لوله تغذیه از طریق آندوسکوپ به خارج از بدن هدایت میشود. هنگامی که لوله تغذیه از طریق آندوسکوپی در بدن قرار میگیرد، گاستروستومی آندوسکوپی از راه پوست (percutaneous endoscopic gastrostomy) یا لوله PEG نامیده میشود. هنگامی که این لوله در جای خود قرار گرفت، میتوان از آن برای قرار دادن مواد غذایی مایع به طور مستقیم در معده استفاده کرد. تا زمانی که این افراد میتوانند به طور طبیعی قورت دهند، میتوانند غذای معمولی نیز بخورند.
PEGها را میتوان تا زمانی که نیاز باشند استفاده کرد. گاهی اوقات از این لولهها برای مدت کوتاهی برای کمک به حفظ سلامتی و تغذیه شما در طول روند درمان استفاده میشود. زمانی که بتوانید به طور معمول غذا بخورید میتوان آنها را حذف کرد.
اگر مشکل بلع احتمالاً کوتاه مدت باشد، گزینه دیگر قرار دادن لوله تغذیه بینی معدوی (لوله NG یا nasogastric feeding tube) است. این لوله از طریق بینی وارد مری شده و سپس وارد معده میشود. مجدداً، مواد مغذی مایع مخصوص از طریق لوله وارد میشوند. برخی از افراد از بیرون آمدن لوله از بینی خود متنفرند و لوله PEG را ترجیح میدهند.
در هر صورت نحوه استفاده از لوله به بیمار و خانواده آموزش داده میشود. بعد از اینکه به خانه رفتید، پرستاران ممکن است برای اطمینان از اینکه با تغذیه لوله ای راحت هستید، به منزلتان مراجعه کنند.
کشیدن دندان و ایمپلنت (implants)
هنگامی که پرتو درمانی برنامه ریزی شده است، ارزیابی دندان باید انجام شود.
بسته به طرح پرتو درمانی و وضعیت دندانهای شما، ممکن است برخی یا حتی همه دندانها قبل از شروع تابش نیاز به برداشتن داشته باشند. دندانها ممکن است توسط جراح سر و گردن یا جراح دهان برداشته شوند. اگر دندانهای شکسته یا عفونی شده (آبسه کرده) داخل دهان باشند و در معرض تشعشع قرار گیرند، به احتمال زیاد باعث ایجاد مشکلاتی مانند عفونت و ایجاد مناطق نکروز (necrosis، مرگ استخوانی) در فک میشوند.
اگر بخشی از استخوان فک (فک پایین) برداشته شده و با استخوان قسمت دیگری از بدن بازسازی شود، جراح ممکن است ایمپلنتهای دندانی (قالبی که میتوان دندانهای مصنوعی را به آن وصل کرد) در استخوان قرار دهد. این کار را میتوان همزمان با بازسازی فک پایین یا در زمان دیگری انجام داد.
خطرات و عوارض جراحی
همه جراحیها دارای خطراتی هستند، از جمله لخته شدن خون، عفونت، عوارض ناشی از بیهوشی و ذات الریه. این خطرات به طور کلی کم هستند اما با انجام عملیات پیچیده تر بیشتر میشوند.
اگر جراحی خیلی پیچیده نباشد، عارضه جانبی اصلی ممکن است داشتن کمی درد بعد از آن باشد که با دارو قابل درمان است.
جراحی برای سرطانهایی که بزرگ هستند یا دسترسی به آنها سخت است ممکن است بسیار پیچیده باشد، در این صورت عوارض جانبی ممکن است شامل عفونت، باز شدن زخم، مشکلات در غذا خوردن، تنفس و صحبت کردن یا در موارد بسیار نادر مرگ در حین یا مدت کوتاهی پس از عمل باشد. جراحی همچنین میتواند منجر به تغییر شکل شود، به خصوص اگر استخوانهای صورت یا فک باید برداشته شوند. مهارت جراح در به حداقل رساندن این عوارض جانبی و در عین حال از بین بردن تمام سرطان بسیار مهم است، بنابراین انتخاب جراح با تجربه زیاد در این نوع سرطانها مهم است.
تأثیر گلوسکتومی: اگر تنها بخشی از زبان برداشته شود، اکثر مردم همچنان میتوانند صحبت کنند اما اغلب متوجه میشوند که گفتارشان به وضوح قبلی نیست. زبان در بلع مهم است، بنابراین ممکن است بر آن نیز تأثیر بگذارد. گفتار درمانی اغلب میتواند به رفع این مشکلات کمک کند.
هنگامی که کل زبان برداشته میشود، بیماران توانایی صحبت کردن و بلع را از دست میدهند. با جراحی ترمیمی و یک برنامه توان بخشی خوب از جمله گفتار درمانی، برخی از افراد ممکن است توانایی قورت دادن و صحبت کردن را به اندازه کافی به دست آورند تا توسط دیگران درک شوند.
تاثیر لارنژکتومی: جراحی که جعبه صدا را خارج میکند، فرد را بدون ابزار طبیعی برای صحبت کردن رها میکند. راههای مختلفی برای بازیابی صدای فرد وجود دارد.
پس از لارنگکتومی، فرد از طریق استوما (تراکئوستومی) که در جلوی گردن قرار داده شده است، نفس میکشد. داشتن استوما به این معنی است که هوایی که داخل و خارج میکنید دیگر از بینی یا دهان شما عبور نمیکند که به طور معمول به مرطوب کردن، گرم کردن و فیلتر کردن هوا (از بین بردن گرد و غبار و سایر ذرات) کمک میکند. هوایی که به ریهها میرسد خشک تر و خنک تر خواهد شد. این امر میتواند پوشش لولههای تنفسی را تحریک کند و باعث ایجاد مخاط غلیظ یا پوسته ای شود.
مهم است که یاد بگیرید چگونه از استومای خود مراقبت کنید. شما باید تا حد امکان از یک مرطوب کننده روی استوما استفاده کنید، به خصوص بلافاصله پس از عمل، تا زمانی که پوشش راه هوایی فرصتی برای تنظیم با هوای خشک تری که اکنون به آن میرسد، پیدا کند. همچنین باید یاد بگیرید که چگونه استومای خود را ساکشن (suction) کرده و تمیز کنید تا راه هوایی خود را باز نگه دارید. پزشکان، پرستاران و سایر متخصصان مراقبتهای بهداشتی میتوانند به شما یاد دهند که چگونه از استومای خود مراقبت کرده و از آن محافظت کنید. این اقدامات شامل اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از ورود آب به نای هنگام دوش گرفتن یا حمام کردن و همچنین دور نگه داشتن ذرات کوچک از نای است.
تاثیر برداشتن استخوان صورت: برخی از سرطانهای سر و گردن با عملهایی درمان میشوند که بخشی از ساختار استخوانی صورت را حذف میکنند. از آن جایی که تغییرات حاصل بسیار قابل مشاهده است، میتواند تأثیر عمده ای بر ظاهر افراد و تصور آنها از خود داشته باشد. آنها همچنین میتوانند بر گفتار و بلع تأثیر بگذارند.
مهم است که قبل از جراحی با پزشک خود در مورد این تغییرات صحبت کنید. این کار میتواند به شما کمک کند برای مواجه با آنها آماده شوید. همچنین میتوانید درباره گزینههایی که ممکن است بعد از آن در دسترس باشند، ایده بگیرید. پیشرفتهای اخیر در پروتزهای صورت (جایگزینهای مصنوعی) و جراحی ترمیمی اکنون به بسیاری از افراد ظاهر طبیعیتر و گفتار واضحتری میدهد. این موارد میتوانند کمک بزرگی به عزت نفس افراد باشند.
پرتو درمانی (Radiation Therapy) برای سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس
مطالعات نشان داده است افرادی که در مراکزی که بسیاری از سرطانهای سر و گردن را با پرتو درمانی میکنند، درمان میشوند، عمر طولانی تری دارند. به دلیل انواع پیچیده جراحیها، در کنار نیاز به هماهنگی بین متخصصان سرطان برای ایجاد یک برنامه درمانی کامل، انجام روند درمان در مراکز سرطانی توسط متخصصان پرتو درمانی که در درمان این سرطانها تجربه دارند، بسیار مهم است.
پرتو درمانی از اشعه ایکس یا ذرات پرانرژی برای از بین بردن سلولهای سرطانی یا کند کردن رشد آنها استفاده میکند. بسته به مرحله سرطان حفره دهانی یا اوروفارنکس و سایر عوامل، ممکن است از پرتو درمانی در موارد زیر استفاده شود:
• به تنهایی به عنوان روش درمانی اصلی برای سرطانهای کوچک یا افرادی که نمیتوانند جراحی کنند.
• پس از جراحی (درمان کمکی یا adjuvant therapy)، به تنهایی یا با شیمی درمانی (شیمی پرتویی یا chemoradiation)، برای تلاش برای از بین بردن سلولهای سرطانی که ممکن است به دلیل کوچک بودن آنها با چشم غیر مسلح در طول عمل جراحی باقی مانده باشند. تابش اشعه بعد از جراحی همچنین میتواند به کاهش احتمال بازگشت سرطان در همان نقطه کمک کند.
• قبل از جراحی (درمان نئوادجوانت یا neoadjuvant therapy) با شیمی درمانی (شیمی پرتویی) یا بعد از شیمی درمانی برای این که برخی از سرطانهای بزرگتر را کوچک کنید. در برخی موارد، این روش ممکن است امکان استفاده از جراحی کمتر گسترده و برداشتن بافت کمتر را فراهم کند.
• با داروی هدفمند برای سرطانهای بزرگتر، اگر شیمی درمانی گزینه مناسبی نباشد.
• برای کمک به کاهش علائم سرطان پیشرفته، مانند درد، خونریزی، مشکل در بلع و مشکلات ناشی از گسترش سرطان به ریهها یا استخوانها.
• برای درمان سرطانی که پس از درمان عود کرده است (recurrence).
شیمی پرتویی (پرتو درمانی که همزمان با شیمی درمانی انجام میشود) اغلب بهتر از پرتو درمانی به تنهایی کار میکند اما عوارض جانبی بیشتری نیز دارد.
تابش اشعه به این قسمت از بدن شما میتواند مشکلاتی را برای دندانها و لثهها ایجاد کند، بنابراین قبل از شروع روند درمان ضروری است که به دندان پزشک مراجعه کنید. دندان پزشک میتواند قبل از روند درمان از سلامت دهان شما اطمینان حاصل کند. آنها ممکن است توصیه کنند قبل از شروع پرتو درمانی برخی از دندانهای خراب را بکشید زیرا این میتواند احتمال عفونت شما را افزایش دهد. در طول دوره درمان و بعد از آن، دندان پزشک شما میتواند به بررسی و درمان هر گونه مشکلی که ممکن است پیش آید، مانند عفونت یا آسیب دندانی و استخوانی کمک کند.
قبل از درمان سرطان دهان و حلق، سیگار را ترک کنید
اگر سیگار میکشید، مهم است که آن را ترک کنید. استعمال دخانیات در طول پرتو درمانی میتواند عوارض جانبی بیشتر و پاسخ ضعیفی به پرتو درمانی ایجاد کند که میتواند خطر بازگشت سرطان (عود) را افزایش دهد. سیگار کشیدن پس از روند درمان نیز احتمال ابتلا به سرطان جدید را افزایش میدهد. ترک سیگار برای همیشه (در صورت امکان قبل از شروع دوره درمانی) بهترین راه برای بهبود شانس شما برای درمان موفقیت آمیز است. هیچ وقت برای ترک سیگار دیر نیست.
پرتو درمانیهای خارجی که برای سرطانهای دهان و حلق استفاده میشود
پرتو درمانی خارجی (EBRT یا External beam radiation therapy) نوعی پرتو درمانی است که اغلب برای درمان سرطان حفره دهانی یا اوروفارنکس یا گسترش آن به سایر اندامها استفاده میشود. این روش پرتو را از یک منبع در خارج از بدن بر روی سرطان متمرکز میکند.
قبل از EBRT، ممکن است یک ماسک مشبک سر و گردنی تا حدی منعطف اما محکم ساخته شود تا سر، گردن و شانههای شما را دقیقاً در یک موقعیت برای هر جلسه درمانی نگه دارد. برخی از افراد ممکن است در حین استفاده از این ماسک کمی احساس محدودیت کنند و ممکن است نیاز به درخواست دارویی برای کمک به آنها در طول روند درمان داشته باشند. گاهی اوقات میتوان ماسک را طوری تنظیم کرد که خیلی منقبض نشود. گزینههای مناسب خود را با انکولوژیست پرتو درمانی خود در میان بگذارید. همچنین ممکن است برای شما یک bite block که در طول درمان در دهان خود نگه دارید، تعبیه شود.
روند درمان بسیار شبیه گرفتن عکس اشعه ایکس است اما دوز تابش قوی تر است. این روش خود بدون درد است و هر جلسه درمانی تنها چند دقیقه طول میکشد. زمان تنظیم (قرار دادن شما در موقعیت مناسب برای روند درمان) اغلب بیشتر طول میکشد.
انواع مختلف EBRT
همچنین تکنیکهای EBRT پیشرفته تری وجود دارد که به پزشکان کمک میکنند تا پرتو را با دقت بیشتری متمرکز کنند.
پرتو درمانی سه بعدی منسجم (Three-dimensional conformal radiation therapy یا 3D-CRT) با استفاده از کامپیوترهای مخصوص موقعیت تومور را دقیقاً ترسیم میکند. سپس چندین پرتو تشعشعی شکل میگیرد و از جهات مختلف به سمت تومور نشانه میرود که همین امر احتمال آسیب رساندن به بافتهای طبیعی را کاهش میدهد.
پرتو درمانی مدوله شده با شدت (Intensity modulated radiation therapy یا IMRT) شکلی از 3D-CRT است. این دستگاه از یک ماشین کامپیوتری استفاده میکند که در واقع در حین ارسال پرتو در اطراف بیمار حرکت میکند. همراه با شکل دادن به پرتوها و هدف قرار دادن آنها به سمت تومور از چندین زاویه، میتوان شدت (قدرت) پرتوها را تنظیم کرد تا دوز رسیدن به بافتهای طبیعی مجاور را محدود کرد. این روش ممکن است به پزشک اجازه دهد تا دوز بالاتری را به تومور برساند.
پرتو درمانی با پرتو پروتون (Proton beam radiation therapy)، پرتوهای پروتون را به جای اشعه ایکس بر روی سرطان متمرکز میکند. برخلاف اشعه ایکس که از بیمار عبور میکند و پرتوها را هم قبل و هم بعد از برخورد با تومور آزاد میکند، پروتونها فقط مسافت خاصی را طی میکنند، بنابراین بافتهای پشت تومور در معرض تابش بسیار کمی قرار میگیرند. حتی بافتهای جلوی تومور نسبت به خود تومور تابش کمتری میبینند. این بدان معناست که تابش پرتو پروتون میتواند تابش را به سرطان برساند در حالی که آسیب کمتری به بافتهای طبیعی مجاور وارد میکند. از آن جایی که بسیاری از ساختارهای حیاتی در نزدیکی تومور وجود دارد، تابش پرتو پروتون میتواند برای درمان تومورهای خاص حفره دهانی یا اوروفارنکس استفاده شود. پروتون درمانی (Proton therapy) در موارد خاصی میتواند یک گزینه بی خطر باشد، در صورتی که استفاده از اشعه ایکس چنین نیست.
پروتون درمانی به طور گسترده در ایالات متحده در دسترس نیست. ماشینهای مورد نیاز برای ساخت پروتونها بسیار گران هستند. پروتون درمانی نیز ممکن است در حال حاضر توسط همه شرکتهای بیمه پوشش داده نشود.
برنامههای درمانی مختلف برای EBRT
EBRT استاندارد برای سرطانهای حفره دهانی یا اوروفارنکس معمولاً به صورت فراکسیونهای روزانه (دوز) 5 روز در هفته به مدت حدود 7 هفته تجویز میشود.
اما گاهی اوقات ممکن است از برنامههای زمانی دیگر نیز استفاده شود:
• Hyperfractionation radiation یک دوز کمی کمتر از تشعشع است که بیش از یک بار در روز داده میشود (به عنوان مثال، دو بار در روز به مدت 7 هفته).
• Accelerated fractionation radiation دوز استاندارد تابش است که هر روز داده میشود اما در مدت زمان کوتاه تری (5 تا 6 هفته) به جای 7 هفته معمول (به عنوان مثال، تابش به جای 5 روز استاندارد در یک هفته به مدت 7 هفته به صورت 6 روز در هفته در طول 5 هفته داده میشود).
• تشعشعات هیپوفرکشناسیون (Hypofractionation radiation) یک دوز تشعشعی کمی بالاتر است که در هر روز برای کاهش تعداد جلسههای درمانی داده میشود (به عنوان مثال، دوز پرتو بالاتر هر روز به مدت 6 هفته داده میشود، نه 7 هفته استاندارد).
Hyperfractionation و برنامههای accelerated fractionation ممکن است خطر بازگشت سرطان را در محل شروع یا نزدیک به آن کاهش دهد (به نام عود موضعی) و ممکن است به برخی از افراد در مقایسه با EBRT استاندارد کمک کند تا عمر طولانی تری داشته باشند. اشکال این است که درمانهایی که در این برنامهها ارائه میشوند نیز عوارض جانبی شدیدتری دارند. به نظر نمیرسد افزودن شیمی درمانی به این برنامههای درمانی (شیمی پرتویی) نتایج را بیشتر بهبود بخشد.
براکی تراپی (Brachytherapy) برای سرطانهای دهان و حلق
براکی تراپی به ندرت برای درمان سرطانهای حفره دهانی یا اوروفارنکس به عنوان اولین روش درمانی استفاده میشود اما ممکن است در صورت عود سرطان (بازگشت) از آن استفاده شود.
عوارض جانبی احتمالی پرتو درمانی برای حفره دهانی یا سرطان اوروفارنکس
اگر میخواهید پرتو درمانی کنید، مهم است که از پزشک خود در مورد عوارض جانبی احتمالی سوال کنید تا بدانید چه انتظاری باید داشته باشید.
تابش اشعه به ناحیه دهان و گلو بسته به اینکه پرتو مورد نظر کجاست، میتواند چندین عارضه جانبی کوتاه مدت ایجاد کند که میتوانند شامل موارد زیر باشند:
• تغییرات پوستی مانند آفتاب سوختگی یا برنزه شدن در ناحیه تحت درمان
• گرفتگی صدا
• از دست دادن چشایی
• قرمزی، درد یا حتی درد در دهان و گلو
• خشکی دهان
• مشکل در بلعیدن
• احساس خستگی
• زخمهای باز در دهان و گلو
عوارض جانبی طولانی مدت یا دائمی پرتو درمانی
تغذیه نامناسب و مشکل در بلع: بسیاری از افرادی که تحت درمان با اشعه از ناحیه حفره دهانی و ناحیه گلو قرار میگیرند، زخمهای دردناکی در دهان و گلو دارند که میتواند خوردن و نوشیدن را بسیار سخت کند. این امر میتواند منجر به کاهش وزن و تغذیه نامناسب شود. زخمها با گذشت زمان پس از پایان پرتو درمانی بهبود مییابند اما برخی از افراد مدتها پس از پایان درمان به دلیل سفت شدن ماهیچهها ناشی از تشعشع، مشکلات بلع را همچنان دارند. از آسیب شناس گفتاری خود در مورد تمرینات بلع که میتوانید برای کمک به کارکرد آن ماهیچهها و افزایش شانس شما برای غذا خوردن طبیعی بعد از روند درمان انجام دهید، بپرسید. تغذیه مایع از طریق لوله ای که در معده قرار میگیرد ممکن است مورد نیاز باشد. (برای اطلاعات بیشتر در مورد تغذیه لوله ای به مبحث جراحی برای سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس مراجعه کنید.)
خشکی دهان: آسیب به غدد بزاقی (تولید کننده بزاق) ناشی از تشعشعات میتواند باعث خشکی دهان شود که با گذشت زمان بهتر نمیشود. این عارضه میتواند منجر به ناراحتی و مشکلات در خوردن و بلع و همچنین آسیب به استخوان فک شود.
کمبود بزاق همچنین میتواند منجر به پوسیدگی دندان (موجود در حفره دهانی) شود. افرادی که تحت درمان با پرتوها به سمت دهان یا گردن قرار میگیرند، باید بهداشت دهان و دندان را به دقت رعایت کنند تا از بروز این مشکل جلوگیری کرده و به طور منظم به دندان پزشک خود مراجعه کنند. فلوراید تراپی (Fluoride treatments) نیز ممکن است کمک کننده باشد.
آسیب به استخوان فک: این مشکل که به عنوان استئورادیونکروز فک (osteoradionecrosis of the jaw) شناخته میشود، میتواند یک عارضه جانبی جدی پرتو درمانی باشد. این امر پس از عفونت دندان، کشیدن دندان یا ضربه دیدن شایع تر است و درمان آن ممکن است سخت باشد. علامت اصلی، درد در فک است. در برخی موارد، استخوان واقعا میشکند. گاهی اوقات شکستگی استخوان خود به خود بهبود مییابد اما اغلب استخوان آسیب دیده باید با جراحی ترمیم شود.
برای کمک به جلوگیری از این مشکل، افرادی که پرتودرمانی به ناحیه دهان یا گلو دریافت میکنند باید به دندان پزشک مراجعه کنند تا قبل از شروع پرتو درمانی مشکلات دندانهایشان درمان شود. در برخی موارد ممکن است نیاز به برداشتن پکشیدن دندانها باشد.
مشکلات تیروئیدی: اشعه ممکن است به غده تیروئید شما آسیب برساند. پزشک شما به طور منظم آزمایش خون انجام میدهد تا ببیند تیروئید شما چقدر خوب کار میکند. اگر این غده آسیب دیده باشد و خوب کار نکند، ممکن است نیاز به درمان داشته باشید.
ادم لنف (Lymphedema): برخی از افراد تحت درمان با پرتو درمانی ممکن است در معرض خطر ابتلا به ادم لنف در نواحی سر و گردن باشند که تحت درمان قرار گرفته اند. این نواحی میتوانند متورم و سفت شوند. اگر فرد تحت عمل جراحی نیز قرار گرفته باشد، این عارضه میتواند بدتر شود. گاهی اوقات، داروها، فیزیوتراپی یا ماساژ درمانی ممکن است مفید باشند.
آسیب به شریان کاروتید (carotid artery): تابش اشعه به ناحیه گردن ممکن است خطر سکته مغزی را سالها پس از درمان افزایش دهد. این امر ممکن است به دلیل مشکلات سلامتی باشد که قبلاً و قبل از دریافت تشعشع وجود داشته است، مانند باریک شدن شریان یا افزایش پلاکها که هر دو میتوانند جریان خون را کاهش دهند. افرادی که سیگار میکشند به شریانهای خود نیز آسیب میرسانند. به همین دلیل، برخی از پزشکان ممکن است پس از درمان، سونوگرافیهای منظم را برای شما تجویز کنند تا مراقب شریانها باشند.
شیمی درمانی (Chemotherapy) برای سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس
قبل از درمان سرطان دهان و حلق و حفره دهانی، سیگار را ترک کنید
اگر سیگار میکشید، باید آن را ترک کنید.
سیگار کشیدن در طول دوره شیمی درمانی میتواند عوارض جانبی بیشتری ایجاد کند و باعث شود داروهای شیمی درمانی نیز به خوبی کار نکنند. این امر میتواند به شما شانس بیشتری برای ابتلا به عفونت بدهد و با پیامدهای بدتری مرتبط است. سیگار کشیدن پس از روند درمان همچنین میتواند خطر عود سرطان و ابتلا به سرطان جدید دیگری را افزایش دهد. ترک سیگار (در صورت امکان قبل از شروع دوره درمان) بهترین راه برای بهبود شانس بقا است. هیچ وقت برای ترک سیگار دیر نیست.
شیمی درمانی چگونه برای درمان سرطانهای حفره دهانی و حلق استفاده میشود؟
شیمی درمانی (chemo) درمان با داروهای ضد سرطان است که به داخل ورید تزریق شده یا از طریق دهان مصرف میشوند که به آنها اجازه میدهد وارد خون شده و به اکثر نقاط بدن برسند.
شیمی درمانی ممکن است در زمانهای مختلف در فرآیند درمان برای درمان سرطانهای حفره دهانی یا دهان و حلق استفاده شود:
• شیمی درمانی کمکی (Adjuvant chemotherapy) بعد از جراحی انجام شده و گاهی اوقات با پرتو درمانی ترکیب میشود. هدف از بین بردن سلولهای سرطانی است که ممکن است در عمل جراحی به دلیل کوچک بودن آنها باقی مانده باشد. این کار به کاهش احتمال بازگشت سرطان کمک میکند.
• شیمی درمانی نئوادجوانت (Neoadjuvant chemotherapy) یا القایی (induction chemotherapy) قبل از جراحی انجام میشود. گاهی اوقات ابتدا شیمی درمانی داده میشود و سپس پرتو درمانی انجام میشود. در مواقع دیگر به طور همزمان با تشعشع داده میشود. هدف، کوچک کردن برخی از سرطانهای بزرگتر برای آسانتر کردن جراحی و برداشتن بافت کمتر است. این روش میتواند منجر به عوارض جانبی و مشکلات جدی کمتری از نسبت به جراحی شود.
• برای سرطان پیشرفته، شیمی درمانی (با پرتو درمانی یا بدون آن) میتواند برای درمان سرطانهایی استفاده شود که خیلی بزرگ هستند یا به اندازه ای گسترش یافته اند که با جراحی قابل برداشتن نیستند. هدف این است که رشد سرطان را تا زمانی که ممکن است کند کرده و به کاهش علائمی که سرطان ایجاد میکند، کمک کرد.
شیمی پرتویی (Chemoradiation):
شیمی پرتویی (Chemoradiation) شیمی درمانی است که همزمان با پرتو درمانی انجام میشود. نشان داده شده است که این روش تومورهای حفره دهانی و اوروفارنکس را بیش از هر دو روش درمانی به تنهایی کوچک میکند و برای افرادی که سرطان آنها گسترده نیست اما برای جراحی بسیار پیشرفته هستند، مفید است. اما تحمل این رویکرد ترکیبی، به ویژه برای افرادی که از سلامت ضعیفی برخوردارند، دشوار است.
یک برنامه ترجیحی، دادن دوز سیس پلاتین (cisplatin) هر 3 هفته (در مجموع 2 تا 3 دوز) در طول تابش است. برای افرادی که نمیتوانند شیمی درمانی را تحمل کنند، داروی هدفمند ستوکسیماب (cetuximab) ممکن است به جای پرتو درمانی استفاده شود. برای دریافت اطلاعات بیشتر در رابطه با داروهای شیمی درمانی دیگری که ممکن است با پرتو درمانی استفاده شوند، به زیر مراجعه کنید.
شیمی درمانی چگونه انجام میشود؟
داروهای شیمی درمانی برای سرطان حفره دهانی یا اوروفارنکس معمولاً از طریق دهان (به شکل خوراکی) یا داخل ورید (IV) به عنوان انفوزیون در مدت زمان معینی تجویز میشوند. این را میتوان در مطب پزشک، مرکز انفوزیون یا در یک محیط بیمارستان انجام داد.
اغلب، یک IV کمی بزرگتر و محکم تر در سیستم ورید برای شیمی درمانی مورد نیاز است. این IVها به عنوان کاتترهای وریدی مرکزی (central venous catheters یا CVCs)، دستگاههای دسترسی وریدی مرکزی (central venous access devices یا CVAD) یا خطوط مرکزی شناخته میشوند. آنها برای قرار دادن داروها، فرآوردههای خونی، مواد مغذی یا مایعات مستقیماً در خون شما استفاده میشوند. همچنین میتوان از آنها برای گرفتن خون برای آزمایش نیز استفاده کرد. انواع مختلفی از CVCها وجود دارد. رایج ترین آنها انواع پورت و خط PICC هستند.
شیمی درمانی به صورت چرخهای انجام میشود: مصرف یک دارو یا ترکیبی از داروها بر اساس یک برنامه مشخص و به دنبال آن یک دوره استراحت. برنامههای معمول سیکلهای شیمی درمانی میتواند یک بار در هفته، هر 3 هفته یک بار یا هر 4 هفته یک بار باشد. برنامه زمانی به داروهای مورد استفاده بستگی دارد. برنامه شیمی درمانی برای شروع چرخه بعدی تکرار میشود.
شیمی درمانی ادجوانت یا نئوادجوانت بسته به داروهای مورد استفاده، اغلب به مدت 3 تا 6 ماه تجویز میشوند. طول دوره درمان بستگی به این دارد که این روش چقدر خوب کار میکند و چه عوارض جانبی ممکن است داشته باشید.
داروهای شیمی درمانی که برای درمان سرطان حفره دهانی یا اوروفارنکس استفاده میشوند
داروهای شیمی درمانی که اغلب برای سرطانهای حفره دهانی و اوروفارنکس استفاده میشوند و میتوانند با پرتو درمانی یا بدون آن تجویز شوند عبارتند از:
• سیس پلاتین (Cisplatin)
• کربوپلاتین (Carboplatin)
• 5-فلوئورواوراسیل (5-FU)
• پاکلیتاکسل (Taxol یا Paclitaxel)
• Docetaxel (Taxotere)
• هیدروکسی اوره (Hydroxyurea)
سایر داروهایی که کمتر مورد استفاده قرار میگیرند عبارتند از:
• متوترکسات (Methotrexate)
• کاپسیتابین (Capecitabine)
یک داروی شیمی درمانی ممکن است به تنهایی یا همراه با سایر داروها استفاده شود. ترکیب داروها اغلب میتواند تومورها را بهتر کوچک کند اما معمولاً عوارض جانبی بیشتری ایجاد میکند. یک ترکیب رایج مورد استفاده کربوپلاتین و 5-FU است. این ترکیب بهتر از هر دو دارو به تنهایی در کاهش سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس موثر است. ترکیب دیگری که اغلب استفاده میشود سیس پلاتین، 5-FU، به علاوه دوستاکسل است. در موارد خاص، شیمی درمانی ممکن است همراه با یک داروی هدفمند (targeted drug) یا ایمونوتراپی (immunotherapy) نیز تجویز شود.
عوارض جانبی احتمالی شیمی درمانی
داروهای شیمی درمانی به سلولهایی که به سرعت در حال تقسیم هستند حمله میکنند، به همین دلیل است که آنها علیه سلولهای سرطانی کارآمد هستند. اما سلولهای دیگر بدن مانند سلولهای مغز استخوان، پوشش دهان و روده و فولیکولهای مو نیز به سرعت تقسیم میشوند و تحت تأثیر قرار میگیرند. این امر میتواند منجر به عوارض جانبی شود.
عوارض جانبی شیمی درمانی به نوع و دوز داروهای داده شده و مدت زمان مصرف آنها بستگی دارد. عوارض جانبی رایج میتواند شامل موارد زیر باشد:
• ریزش مو
• زخمهای دهانی
• از دست دادن اشتها یا کاهش وزن
• تهوع و استفراغ
• اسهال
• تغییر در ناخنها
• تغییرات پوستی
شیمی درمانی میتواند سلولهای تولید کننده خون مغز استخوان را تحت تاثیر قرار دهد که میتواند منجر به موارد زیر شود:
• افزایش احتمال عفونت (ناشی از تعداد کم گلبولهای سفید خون)
• کبودی یا خونریزی آسان (به دلیل تعداد کم پلاکت خون)
• خستگی (ناشی از تعداد کم گلبولهای قرمز خون)
همراه با خطرات فوق، برخی از عوارض جانبی بیشتر با داروهای شیمی درمانی خاص دیده میشود. به عنوان مثال، 5-FU اغلب باعث اسهال میشود. این عارضه ممکن است نیاز به درمان با داروهایی مانند لوپرامید (loperamide) داشته باشد. سیس پلاتین، دوستاکسل و پاکلیتاکسل میتوانند باعث آسیب عصبی (به نام نوروپاتی یا neuropathy) شوند. این عارضه میتواند منجر به بی حسی و گزگز در دستها و پاها شود. اغلب پس از قطع درمان بهبود مییابد اما برای برخی افراد ممکن است به مدت طولانی ادامه داشته باشد. سیس پلاتین همچنین میتواند باعث آسیب کلیوی شود. برای کمک به جلوگیری از این امر، قبل و بعد از هر دوز، مایع داخل وریدی (IV) داده میشود.
بیشتر عوارض جانبی پس از قطع روند درمان به مرور زمان بهبود مییابند. برخی از آنها مانند نوروپاتی میتوانند برای مدت طولانی ادامه داشته باشند یا حتی دائمی باشند. اگر پزشک شما درمان با شیمی درمانی را برنامه ریزی میکند، حتما در مورد داروهایی که استفاده میشود و عوارض جانبی احتمالی با وی صحبت کنید. پس از شروع شیمی درمانی، در صورت مشاهده هر گونه تغییر یا عوارض جانبی، به تیم مراقبتهای بهداشتی و پزشکی خود اطلاع دهید. راههایی برای پیشگیری یا درمان بسیاری از عوارض جانبی شیمی درمانی وجود دارد. به عنوان مثال، داروهای زیادی برای کمک به پیشگیری یا درمان تهوع و استفراغ در دسترس هستند. در برخی موارد، ممکن است نیاز به کاهش دوز داروهای شیمی درمانی یا به تعویق انداختن یا توقف روند درمان برای کمک به جلوگیری از بدتر شدن مشکل باشد.
درمان هدفمند (Targeted Therapy) برای سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس
دارو درمانی هدفمند (targeted drug therapy) چیست؟
دارو درمانی هدفمند استفاده از داروهایی است که پروتئینهای روی سلولهای سرطانی – که به رشد، گسترش و عمر طولانیتر آنها کمک میکنند – را هدف قرار میدهند یا به سمت آنها هدایت میشوند. درمان دارویی هدفمند را میتوان برای درمان سرطانهای حفره دهانی و دهان و حلق با از بین بردن سلولهای سرطانی یا کاهش رشد آنها استفاده کرد. عوارض جانبی آنها با شیمی درمانی متفاوت است (گاهی اوقات با شدت کمتر) و بسیاری از آنها به صورت قرص مصرف میشوند.
برخی از داروهای هدفمند، به عنوان مثال، آنتی بادیهای مونوکلونال (monoclonal antibodies)، به بیش از یک روش برای کنترل سلولهای سرطانی عمل میکنند و همچنین ممکن است به عنوان ایمونوتراپی نیز در نظر گرفته شوند زیرا سیستم ایمنی را تقویت میکنند.
دارویی که سلولهای سرطانی را با تغییرات EGFR هدف قرار میدهد
گیرنده فاکتور رشد اپیدرمی (EGFR یا Epidermal growth factor receptor) پروتئینی است که به رشد سلولهای سرطانی کمک میکند. داروهایی که EGFR را هدف قرار میدهند میتوانند برای درمان برخی از سرطانهای حفره دهانی یا اوروفارنکس استفاده شوند.
Cetuximab برای سرطان حفره دهانی یا دهان و حلق
Cetuximab (Erbitux) یک آنتی بادی مونوکلونال است که یک نسخه مصنوعی از پروتئین سیستم ایمنی است. این پروتئین گیرنده فاکتور رشد اپیدرمی (EGFR) را روی سطح سلولهای خاصی هدف قرار میدهد که به رشد و تقسیم سلولها کمک میکند. سلولهای سرطانی حفره دهانی و حلق اغلب دارای مقادیر بالاتر از حد طبیعی EGFR هستند. با مسدود کردن EGFR، کتوکسیماب میتواند به کاهش یا توقف رشد سلولهای سرطانی کمک کند.
ستوکسیماب را میتوان با پرتو درمانی برای برخی از سرطانهای مراحل اولیه ترکیب کرد. برای سرطانهای پیشرفته تر، این دارو ممکن است با داروهای شیمی درمانی استاندارد مانند سیس پلاتین ترکیب شده یا ممکن است به تنهایی استفاده شود.
ستوکسیماب از طریق انفوزیون داخل وریدی (IV)، یک بار در هفته یا هر یک هفته در میان داده میشود.
عوارض جانبی احتمالی درمان دارویی هدفمند
بسیاری از افراد در طول روند درمان دچار مشکلات پوستی مانند جوشهای آکنه مانند روی صورت و سینه میشوند که در برخی موارد میتوانند منجر به عفونت شوند. ستوکسیماب میتواند پوست شما را به نور خورشید بسیار حساس کند، بنابراین باید در حین درمان و حداقل ماهها پس از درمان از پوست خود محافظت کنید. سایر عوارض جانبی ممکن است شامل سردرد، خستگی، تب و اسهال باشد.
یک عارضه جانبی نادر اما جدی کتوکسیماب یک واکنش آلرژیک در اولین انفوزیون (تزریق) است که میتواند باعث مشکلات تنفسی و فشار خون پایین شود. ممکن است قبل از شروع دوره درمانی برای جلوگیری از این امر به شما دارو داده شود.
ایمونوتراپی (Immunotherapy) برای سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس
ایمونوتراپی میتواند برای درمان سرطانهای حفره دهانی و حلق استفاده شود. ایمونوتراپی استفاده از داروها برای کمک به تقویت سیستم ایمنی بدن برای یافتن و از بین بردن موثرتر سلولهای سرطانی است. این روش به طور معمول روی پروتئینهای خاصی که در سیستم ایمنی دخیل هستند برای تقویت پاسخ ایمنی کار میکند. این روش عوارض جانبی متفاوتی (گاهی با شدت کمتر) نسبت به شیمی درمانی دارد.
برخی از داروهای ایمونوتراپی، به عنوان مثال، آنتی بادیهای مونوکلونال، به بیش از یک روش برای کنترل سلولهای سرطانی عمل میکنند و همچنین ممکن است به عنوان یک درمان دارویی هدفمند در نظر گرفته شوند،زیرا پروتئین خاصی را روی سلول سرطانی مسدود میکنند تا از رشد آن جلوگیری کنند.
مهار کنندههای ایست بازرسی (Immune checkpoint inhibitors) برای سرطانهای حفره دهانی و حلق
بخش مهمی از سیستم ایمنی توانایی آن در جلوگیری از حمله به سلولهای طبیعی بدن است. برای انجام این کار، از «نقاط بازرسی یا checkpoints »، پروتئینهایی روی سلولهای ایمنی استفاده میکند که برای شروع پاسخ ایمنی باید روشن (یا خاموش شوند). سلولهای سرطانی گاهی اوقات از این نقاط بازرسی برای جلوگیری از حمله سیستم ایمنی استفاده میکنند.
داروهایی که این نقاط بازرسی را هدف قرار میدهند (به نام بازدارندههای ایست بازرسی یا checkpoint inhibitors) میتوانند برای درمان برخی از افراد مبتلا به سرطان دهان و حلق یا حفره دهانی استفاده شوند.
مهار کنندههای PD-1
پمبرولیزوماب (Keytruda یا Pembrolizumab) و نیولوماب (Opdivo یا nivolumab) داروهایی هستند که PD-1، پروتئینی روی سلولهای T در سیستم ایمنی را هدف قرار میدهند. PD-1 به طور معمول به جلوگیری از حمله سلولهای T به سلولهای دیگر کمک میکند. با مسدود کردن PD-1، این داروها پاسخ ایمنی در برابر سلولهای سرطانی را تقویت میکنند. این کار میتواند برخی از تومورها را کوچک کرده یا رشد آنها را کند کند.
این داروها را میتوان پس از توقف عملکرد شیمی درمانی در افراد مبتلا به سرطان حفره دهانی یا حلق که پس از روند درمان بازگشته است (عود کننده) یا به سایر قسمتهای بدن گسترش یافته است (متاستاتیک) استفاده کرد. Nivolumab به صورت انفوزیون داخل وریدی (IV) هر 2 یا 4 هفته تجویز میشود. پمبرولیزوماب به صورت انفوزیون IV هر 3 یا 6 هفته تجویز میشود.
پمبرولیزوماب، به تنهایی یا همراه با شیمی درمانی، به عنوان اولین روش درمانی در برخی از افرادی که سرطان آنها عود کرده است، متاستاتیک (metastatic) است یا با جراحی قابل برداشتن نیست، گزینه مناسبی است. این دارو به صورت انفوزیون IV هر 3 یا 6 هفته تجویز میشود.
عوارض جانبی احتمالی مهار کنندههای PD-1
عوارض جانبی این داروها میتواند شامل خستگی، سرفه، حالت تهوع، اسهال، زوائد پوستی، از دست دادن اشتها، یبوست، درد مفاصل و خارش باشد.
سایر عوارض جانبی جدی تر که کمتر رخ میدهند:
واکنشهای انفوزیون (Infusion reactions): برخی از افراد ممکن است در حین مصرف این داروها واکنش انفوزیون داشته باشند. این عارضه مانند یک واکنش آلرژیک است و میتواند باعث تب، لرز، برافروختگی صورت، زوائد پوستی، خارش پوست، احساس سرگیجه، خس خس سینه و مشکل در تنفس شود. مهم است که در صورت داشتن هر یک از این علائم در حین مصرف این داروها فوراً به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهید.
واکنشهای خود ایمنی (Autoimmune reactions): این داروها با حذف یکی از محافظهای سیستم ایمنی بدن عمل میکنند. گاهی اوقات سیستم ایمنی شروع به حمله به سایر قسمتهای بدن میکند که میتواند باعث بروز مشکلات جدی یا حتی تهدید کننده زندگی در ریهها، رودهها، کبد، غدد هورمون ساز، کلیهها، اعصاب، پوست یا سایر اندامها شود.
بسیار مهم است که هر گونه عوارض جانبی جدید در طول درمان یا بعد از آن را با هر یک از این داروها به سرعت به تیم مراقبتهای بهداشتی و پزشکی خود گزارش دهید. اگر عوارض جانبی جدی رخ داد، ممکن است لازم باشد روند درمان را متوقف کرده و دوزهای بالای کورتیکواستروئیدها (corticosteroids) را برای سرکوب سیستم ایمنی خود مصرف کنید.
درمان تسکینی (Palliative Treatment) برای سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس
بسیاری از درمانهای سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس برای حذف یا از بین بردن سلولهای سرطانی یا کند کردن رشد آنها در نظر گرفته شده است. برای بیماران، حفظ کیفیت زندگی تا زمانی که ممکن است یکی دیگر از اهداف مهم روند درمان است. این در مورد افرادی که برای درمان سرطان تحت روندهای درمان قرار میگیرند و افرادی که سرطان آنها بیش از حد پیشرفته است که قابل درمان نیستند صادق است.
مراقبتهای حمایتی میتواند به کاهش علائم فیزیکی سرطان یا درمان آن کمک کند، میتواند به افراد کمک کند تا با احساساتی که ممکن است در ارتباط با تشخیص ابتلا به بیماری داشته باشند کنار بیایند و همچنین میتواند از مراقبان بیماران نیز حمایت کند. مراقبتهای حمایتی اگر در مراحل اولیه تشخیص به مراقبتهای فردی اضافه شوند، به ویژه برای آن دسته از افراد مبتلا به سرطان پیشرفته، بهتر عمل میکند. برخی از مطالعات نشان میدهند که حتی ممکن است به افراد کمک کند تا عمر طولانی تری داشته باشند.
مدیریت درد و سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس
درد برای بسیاری از افراد مبتلا به سرطان یک نگرانی مهم است. تقریباً همیشه میتوان با داروهای خفیف تر مانند ایبوپروفن (ibuprofen) یا استامینوفن (acetaminophen) یا در صورت نیاز با داروهای قوی تر مانند مورفین () یا داروهایی مانند آن (معروف به مواد افیونی یا opioids) آن را درمان کرد. گاهی اوقات، روشهایی مانند جراحی، مسدود کردن عصبی (nerve block) یا پرتو درمانی ممکن است گزینههایی برای کاهش درد باشند.
تغذیه و سرطان حفره دهانی و اوروفارنکس
حفظ سلامت از طریق تغذیه یکی دیگر از نگرانیهای مهم برای افراد مبتلا به سرطان حفره دهانی یا دهان و حلق است. هم سرطان و هم درمان آن میتواند بلعیدن و خوردن یا آشامیدن را سخت کند. در این صورت ممکن است به یک لوله تغذیه نیاز باشد. (به مبحث جراحی برای سرطان دهان و حلق رجوع کنید.) این لوله به احتمال زیاد در طول روند درمان مورد نیاز خواهد بود اما در برخی موارد ممکن است لازم باشد تا مدت بیشتری در بدن باقی بماند.
راههای بسیار دیگری وجود دارد که تیم مراقبت از سرطان میتواند به شما در حفظ کیفیت زندگی و کنترل علائم کمک کند. اما باید به تیم خود بگویید که چه احساسی و چه علائمی دارید. برخی از افراد دوست ندارند پزشکان خود را با گفتن اینکه حالشان خوب نیست ناامید کنند. دیگران فقط نمیخواهند شکایت کنند. این کار برای شما یا اهداف درمانی شما مفید نیست. به پزشک خود بگویید واقعا چه احساسی دارید. صحبت کردن در مورد علائمی که دارید به پزشک اجازه میدهد تا روشهای درمانی یا داروهایی را تجویز کند که میتواند به تسکین آنها و به شما در مدیریت بهتر روند درمانتان کمک کند. احتمالاً احساس بهتری خواهید داشت و میتوانید روی چیزهایی که برایتان مهم هستند تمرکز کنید.
گزینههای درمانی برای سرطان حفره دهانی بر اساس مرحله
درمان سرطان حفره دهانی عمدتاً بر اساس مرحله (وسعت) سرطان است اما عوامل دیگری نیز میتوانند مهم باشند.
اکثر متخصصان موافقند که شرکت در یک کار آزمایی بالینی باید برای هر نوع سرطان در ناحیه سر و گردن در نظر گرفته شود.
به این ترتیب، افراد ممکن است شانس دریافت روشهای درمانی جدید را داشته باشند که ممکن است بهتر از درمانهای استاندارد باشد.
مرحله 0 (سرطان در جا یا در محل) سرطان حفره دهانی
اگرچه سرطان در این مرحله روی لایه سطحی است و شروع به رشد در لایههای عمیقتر بافتی نکرده است اما در صورت عدم درمان میتواند این کار را انجام دهد. روند درمان معمول، جراحی (معمولاً جراحی Mohs، surgical stripping یا برداشتن نازک یا thin resection) برای برداشتن لایههای بالایی بافت همراه با حاشیه (لبه) بافت طبیعی است. پیگیری برای مشاهده علائم بازگشت سرطان بسیار مهم است. کارسینوم در جا (Carcinoma in situ) که بعد از جراحی دوباره عود میکند ممکن است نیاز به قرار گرفتن تحت درمان با پرتو درمانی داشته باشد.
تقریباً همه افراد مبتلا به این مرحله برای مدت طولانی بدون نیاز به دوره درمانی بیشتر زنده میمانند. با این حال، توجه به این نکته مهم است که ادامه مصرف سیگار خطر ابتلا به سرطان جدید را افزایش میدهد. اگر به ترک سیگار فکر میکنید و نیاز به کمک دارید، با پزشک خود صحبت کنید.
مراحل I و II سرطان حفره دهانی
اکثر بیماران مبتلا به سرطان حفره دهانی در مرحله I یا II زمانی که با جراحی و یا پرتو درمانی درمان میشوند، عملکرد خوبی دارند. شیمی درمانی (شیمی درمانی) که همراه با پرتو درمانی (به نام کمورادیشن یا chemoradiation) انجام میشود گزینه دیگری است. هم جراحی و هم پرتو درمانی در درمان این سرطانها به یک اندازه خوب عمل میکنند. انتخاب به ترجیحات شما و عوارض جانبی مورد انتظار بستگی دارد، از جمله اینکه چگونه درمان ممکن است بر ظاهر شما و نحوه بلعیدن و صحبت کردن شما تأثیر بگذارد.
لب (Lip)
برای سرطانهای کوچکی که قابل برداشتن هستند، جراحی ترجیح داده میشود. پرتو درمانی به تنهایی نیز ممکن است به عنوان اولین روش درمانی مورد استفاده قرار گیرد.
سرطانهای بزرگ یا عمیق اغلب نیاز به جراحی دارند. در صورت نیاز، جراحی ترمیمی میتواند به اصلاح نقص در لب کمک کند.
اگر تومور ضخیم باشد، احتمال گسترش سرطان به غدد لنفاوی گردن را افزایش میدهد. اگر غدد لنفاوی غیر طبیعی در آزمایش تصویر برداری احساس شده یا دیده شود، جراح ممکن است آنها را بردارد (به نام تشریح غدد لنفاوی یا lymph node dissection) تا از نظر گسترش سرطان بررسی شوند.
حفره دهانی (Oral cavity)
برای سرطانهای کف دهان، جلوی زبان، داخل گونه، لثه و کام سخت، جراحی روش درمانی اصلی است. غدد لنفاوی گردن ممکن است برای بررسی گسترش سرطان برداشته شوند (به نام تشریح غدد لنفاوی). اگر به نظر میرسد که جراحی سرطان را به طور کامل حذف نکرده است یا اگر احتمال بازگشت آن زیاد باشد، ممکن است پرتو درمانی به تنهایی یا با شیمی درمانی اضافه شود.
برای برخی افراد میتوان از پرتو درمانی به جای جراحی به عنوان روش درمانی اصلی استفاده کرد. این کار اغلب برای افرادی انجام میشود که به دلیل مشکلات پزشکی دیگر نمیتوانند عمل جراحی انجام دهند.
مراحل III و IVA سرطان حفره دهانی
این سرطانها در کف دهان، جلوی زبان، داخل گونه، لثه و کام سخت شامل سرطانهای بزرگتر و سرطانهایی هستند که به بافتهای مجاور رشد کرده اند و یا به غدد لنفاوی مجاور در گردن گسترش یافته اند. معمولاً ابتدا جراح انجام میشود و شامل خارج کردن برخی از غدد لنفاوی گردن (تحلیل گرههای لنفاوی یا lymph node dissection) است. جراحی اغلب با پرتو درمانی به تنهایی یا همراه با شیمی درمانی دنبال میشود.
مراحل IVB و IVC سرطان حفره دهانی
سرطانهای مرحله IVB قبلاً به بافتها، ساختارها و شاید غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته اند. سرطانهای مرحله IVC به سایر قسمتهای بدن مانند ریهها گسترش یافته اند.
افراد مبتلا به سرطان مرحله IVB که با جراحی قابل برداشتن نیستند یا برای جراحی بسیار ضعیف هستند ممکن است تنها با پرتو درمانی درمان شوند. بسته به سلامت کلی فرد، شیمی درمانی یا شیمی پرتویی در ابتدا و سپس پرتو درمانی ممکن است گزینههای مناسبی باشند. شیمی درمانی به تنهایی نیز ممکن است توصیه شود.
سرطانهای مرحله IVC معمولاً با شیمی درمانی، ستوکسیماب یا هر دو درمان میشوند. ایمونوتراپی، به تنهایی یا همراه با شیمی درمانی، ممکن است گزینه دیگری باشد. همچنین میتوان از درمانهایی مانند پرتو درمانی برای کمک به تسکین علائم سرطان یا جلوگیری از بروز مشکلات جدید استفاده کرد.
سرطان عود کننده حفره دهانی (Recurrent oral cavity cancer)
هنگامی که سرطان پس از درمان دوباره عود میکند، سرطان عود کننده (recurrent cancer) نامیده میشود. این عود کردن میتواند در همان جایی که سرطان برای اولین بار شروع شده یا نزدیک آن (محلی یا local)، در غدد لنفاوی مجاور (منطقه ای یا regional) یا میتواند در سایر اندامها مانند ریهها یا استخوان (در دور دست یا distant) رخ دهد. گزینههای درمانی برای سرطانهای عود کننده به محل و اندازه سرطان، روشهای درمانی که قبلاً استفاده شده اند و سلامت عمومی فرد بستگی دارد. از آن جایی که درمان این سرطانها دشوار است، شرکت در آزمایشات بالینی روشهای درمانی جدیدتر ممکن است گزینه خوبی برای برخی افراد باشد.
اگر سرطان در همان ناحیه عود کند و از پرتو درمانی به عنوان اولین روش درمانی استفاده شود، جراحی اغلب دوره درمانی بعدی است، در صورتی که بتوان سرطان را به طور کامل حذف کرد و بیمار به اندازه کافی برای جراحی سالم باشد. معمولاً پرتو درمانی خارجی را نمیتوان در همان محل تکرار کرد مگر در موارد خاص. اما از پرتو درمانی داخلی (براکی تراپی یا brachytherapy) اغلب میتوان برای کنترل سرطان – اگر سرطان به همان جایی که شروع شده بازگشته باشد – استفاده کرد. اگر در ابتدا از جراحی استفاده شود، انجام جراحی بیشتر، پرتو درمانی، شیمی درمانی، ستوکسیماب، ایمونوتراپی یا ترکیبی از اینها ممکن است گزینههای مناسبی باشند.
اگر سرطان در غدد لنفاوی گردن عود کند، غدد اغلب با جراحی برداشته میشوند (تحلیل غدد لنفاوی). این کار ممکن است با پرتو درمانی یا شیمی درمانی همراه باشد.
اگر سرطان در یک منطقه دور عود کند، اغلب از شیمی درمانی (و یا cetuximab) استفاده میشود. ایمونوتراپی با شیمی درمانی یا بدون آن نیز ممکن است یک گزینه باشد. این دورههای درمانی ممکن است رشد برخی سرطانها را برای مدتی کند کرده و آنها را کوچک کرده و همچنین به تسکین علائم کمک کنند اما به طور کلی درمان این سرطانها بسیار سخت است.
اگر دوره درمانی بیشتری توصیه میشود، مهم است که با پزشک خود صحبت کنید تا متوجه شوید که هدف از درمان چیست – آیا هدف تلاش برای درمان سرطان یا تحت کنترل نگه داشتن آن تا زمانی که ممکن است میباشد یا از بین بردن علائم. این کار میتواند به شما کمک کند تا خطرات و مزایای هر روش درمانی را بسنجید.
گزینههای درمانی برای سرطان اوروفارنکس بر اساس مرحله
این اطلاعات بر اساس سیستمهای مرحله بندی AJCC قبل از سال 2018 است که اساساً بر اساس اندازه تومور و وضعیت غدد لنفاوی بود. از آن جایی که سیستم مرحله بندی به روز شده برای سرطان اوروفارنکس در حال حاضر شامل وضعیت p16 (HPV) تومور نیز میشود، مراحل ممکن است بالاتر یا پایین تر از سیستمهای مرحله بندی قبلی باشد. استراتژیهای درمانی با این سیستم مرحله بندی جدید به آرامی در حال تغییر هستند، بنابراین باید مرحله و گزینههای درمانی خود را با پزشکتان در میان بگذارید.
درمان سرطان اوروفارنکس تا حد زیادی بر اساس مرحله (وسعت) سرطان و ناشی بودن از عفونت HPV باشد (p16 مثبت) است اما عوامل دیگری نیز میتوانند مهم باشند.
اکثر متخصصان موافقند که شرکت در یک کارآزمایی بالینی باید برای درمان هر سرطان در نواحی سر و گردن در نظر گرفته شود. به این ترتیب، افراد ممکن است فرصتی را برای دریافت روشهای درمانی جدید داشته باشند که ممکن است بهتر از روشهای درمانی استاندارد باشد.
مرحله 0 (سرطان در جا یا در محل) سرطان اوروفارنکس
اگرچه سرطان در این مرحله روی لایه سطحی است و شروع به رشد در لایههای عمیقتر بافتی نکرده است اما در صورت عدم درمان میتواند این کار را انجام دهد. روند درمان معمول، جراحی (معمولاً جراحی Mohs، surgical stripping یا برداشتن نازک یا thin resection) برای برداشتن لایههای بالایی بافت همراه با حاشیه (لبه) بافت طبیعی است. پیگیری برای مشاهده علائم بازگشت سرطان بسیار مهم است. کارسینوم در جا (Carcinoma in situ) که بعد از جراحی دوباره عود میکند ممکن است نیاز به قرار گرفتن تحت درمان با پرتو درمانی داشته باشد.
تقریباً همه افراد مبتلا به این مرحله برای مدت طولانی بدون نیاز به دوره درمانی بیشتر زندگی میکنند. با این حال، توجه به این نکته مهم است که ادامه سیگار کشیدن خطر ابتلا به سرطان جدید را افزایش میدهد. اگر به ترک سیگار فکر میکنید و نیاز به کمک دارید، با پزشک خود صحبت کنید.
سرطان اوروفارنکس در مراحل اولیه:
سرطانهای اوروفارنکس در مراحل اولیه (پشت زبان، کام نرم و لوزهها) معمولاً بیشتر سرطانهای مرحله I و II (p16/HPV مثبت و p16/HPV منفی) را شامل میشوند. گزینههای اصلی درمانی شامل پرتو درمانی با هدف توده سرطانی و غدد لنفاوی گردن یا جراحی تومور اصلی همراه با برداشتن غدد لنفاوی گردن (تحلیل گرههای لنفاوی) است. پس از جراحی، اگر سرطانی باقی بماند یا احتمال بازگشت سرطان زیاد باشد، اغلب از شیمی درمانی استفاده میشود. گاهی اوقات، اگر تصویر برداری یا بیوپسی نشان دهد که غدد لنفاوی گردن سلول سرطان دارند، شیمی پرتویی ممکن است اولین روند درمانی باشد.

سرطان اوروفارنکس موضعی پیشرفته
سرطانهای اوروفارنکس به طور موضعی پیشرفته، سرطانهای بزرگ تری در پشت زبان، کام نرم و لوزهها هستند که در بافتهای مجاور رشد کرده و یا به غدد لنفاوی مجاور در گردن گسترش یافته اند. به طور کلی، این بیماری شامل اکثر سرطانهای مرحله III، IVA و IVB p16/HPV منفی و اکثر سرطانهای مرحله I، II و III p16/HPV مثبت در سیستم TNM میشود.
اکثر سرطانهای اوروفارنکس به صورت موضعی پیشرفته (p16/HPV مثبت یا p16/HPV منفی) با شیمی پرتویی درمان میشوند. اگر جراح فکر کند که سرطان را میتوان با خیال راحت از بین برد، جراحی نیز ممکن است یک گزینه باشد. انتخاب روش درمانی اغلب بر اساس مکان سرطان، میزان گسترش آن، عوارض جانبی مورد انتظار، ترجیحات بیمار و وضعیت فعلی سلامت بیمار انجام میشود.
هر سرطانی که هنوز پس از شیمی پرتویی وجود داشته باشد، اغلب با جراحی برداشته میشود. اگر سرطان به غدد لنفاوی گردن گسترش یافته باشد، ممکن است پس از انجام شیمی پرتویی نیاز به برداشتن آنها (تحلیل غدد لنفاوی یا lymph node dissection) باشد. گاهی اوقات، شیمی درمانی ممکن است به عنوان اولین درمان، به دنبال پرتو درمانی به تنهایی یا شیمی پرتویی و سپس در صورت نیاز جراحی انجام شود.
سرطان اوروفارنکس متاستاتیک
سرطانهای متاستاتیک اوروفارنکس (پشت زبان، کام نرم و لوزهها) شامل سرطانهای مرحله IVC p16/HPV منفی و مرحله IV p16/HPV مثبت، سرطانهایی هستند که به سایر قسمتهای بدن مانند ریهها گسترش یافته اند. این سرطانها معمولا با شیمی درمانی، ستوکسیماب یا هر دو درمان میشوند. ایمونوتراپی، به تنهایی یا با شیمی درمانی، ممکن است گزینه دیگری باشد. روشهای درمانی مانند پرتو درمانی نیز ممکن است برای کمک به تسکین علائم ناشی از سرطان یا کمک به جلوگیری از بروز مشکلات جدید استفاده شود.
سرطان اوروفارنکس عود کننده
هنگامی که سرطان پس از درمان عود میکند، سرطان عود کننده (recurrent cancer) نامیده میشود. عود سرطان ممکن است در همان جایی که سرطان برای اولین بار شروع شده یا نزدیک آن (محلی)، در غدد لنفاوی مجاور (منطقهای) یا در سایر اندامها مانند ریهها یا استخوان (در دور دست) ایجاد شود. گزینههای درمانی برای سرطانهای عود کننده به محل و اندازه سرطان، دروههای درمانی که قبلاً استفاده شده است و سلامت عمومی فرد بستگی دارد. از آن جایی که درمان این سرطانها دشوار است، شرکت در آزمایشات بالینی درمانهای جدیدتر ممکن است گزینه خوبی برای برخی افراد باشد.
منبع
مترجم: فاطمه فریادرس
مطالعه صدها مطلب علمی در حوزه بیولوژی
آرشیو جدیدترین خبرهای روز دنیای بیولوژی