چرخه تولید مثلی در جوندگان: مراحل چرخه استروس

مقدمه‌ای بر چرخه استروس

هر خانواده از جوندگان، مانند موش و رت، طول عمر و عادات تولید مثلی متنوعی دارند. که این تنوع در میان گونه های مختلف جوندگان کاملا مشهود است.درک و آشنایی این تفاوت ها برای حفاظت و نگهداری و پرورش جوندگان الزامی است.

موش ها و رت ها موجودات خارق العاده ای هستند و شناخت چرخه تولید مثلی آن ها بینش عمیقی نسبت به رفتار و عادات آن ها به ما خواهد داد.

با به دست آوردن درک عمیق تر از چرخه تولید مثلی موش، محققان و متخصصان کنترل آفات می توانند به طور موثر جمعیت آن ها  را مدیریت و کنترل کنند.

نرخ تولید مثل موش (سوری)

موش ها به عنوان حیواناتی با نرخ تولید مثلی بالا شناخته می شوند، که قادرند هر 4 الی 5 روز یکبار جهت بارداری آماده شوند. طول دوره بارداری موش ها حدود 19 الی 21 روز می باشد. که این کوتاه بودن طول دوره بارداری  و چرخه جنسی به آن ها توانایی تولید مثلی بالایی می دهد.

نرخ تولید مثل در موش صحرایی (رت)

تکثیر و تولید مثل موش صحرایی (رت) آسان است. این حیوانات به شکل طبیعی تمایل فراوانی برای تولید مثل دارند و این تمایل، تکثیر آنها را آسان می کند. اما از طرف دیگر این خصوصیت می تواند در هنگامی که هدف ما جلوگیری از تکثیر  آن ها باشد مشکل ایجاد کند.

موش صحرایی (رت) سرعت تولید مثل بسیار بالایی دارند و دوره بارداری آنها حدود 21 تا 26 روز است. پس از زایمان، موش صحرایی (رت) ماده تنها چند روز، دوره نقاهت دارند تا بتوانند دوباره باردار شوند.

در واقع، آن ها می توانند 24 ساعت پس از زایمان مجدد آماده بارداری شوند. این سرعت سریع بارداری تا زایمان به آن ها اجازه می دهد تا چندین بار در یک سال باردار شوند. عوامل متعددی از جمله دوره بارداری کوتاه، زمان بهبودی سریع و تعداد فرزندان متعدد در هر بار بارداری در نرخ بالای تولیدمثل آن ها نقش دارند. علاوه بر این، موش صحرایی (رت) در سنین پایین معمولاً در حدود 5 تا 6 هفتگی به بلوغ جنسی می رسند. این بدان معنی است که آنها می توانند از سنین بسیار پایین شروع به تولید مثل کنند.

بررسی چرخه فحلی (استروس) در جوندگان

• جوندگان ماده (رت و موش) یک چرخه فحلی دارند که مشابه چرخه قاعدگی انسان‌هاست، اما بدون خونریزی فعال و خیلی کوتاه‌تر که حدود ۴ تا ۵ روز طول می‌کشد.
• طول چرخه تولیدمثلی کوتاهی که در جوندگان مشاهده می شود، به نام چرخه فحلی (استروس) شناخته می شود.
• با استفاده از موش های صحرایی (رت) اطلاعات بسیاری از چرخه تولید مثلی آن ها می توان به دست آورد چرا که این موجودات به راحتی قابل دستکاری هستند.
• موش ها اکثر اوقات چرخه جنسی منظمی دارند و چرخه جنسی آن ها به راحتی با استرس های معمولی که در محل زندگی آن ها وجود دارد دچار تغییر نمی شود.
• در مطالعات مربوط به سیستم تولید مثل و چرخه فحلی (چرخه استروس)، سیتولوژی واژینال اسمیر برای تعیین مراحل چرخه استروس استفاده می شود.

همانطور که پیش تر ذکر شد این چرخه حدود 4 الی 5 روز به طول می انجامد و از 4 مرحله تشکیل شده است. در روش سیتولوژی واژینال اسمیر، مراحل مختلف چرخه فحلی (چرخه استروس) با توجه به نسبت سه نوع سلول مشاهده شده در واژینال اسمیر پیش بینی می شود، که این سلول ها عبارت اند از:

1. سلول های اپیتلیال
2. سلول های کورنیفیلد شده
3. لکوسیت ها

پس از تهیه واژینال اسمیر و بررسی سلول ها زیر میکروسکوپ، می توان متوجه شد که موش ماده در کدام مرحله از چرخه استروس می باشد.

مراحل چرخه استروس

مرحله پرواستروس

• در این مرحله سلول های اپی تلیال هسته دار غالب هستند. این سلول ها ممکن است به صورت خوشه ای یا تکی دراین مرحله مشاهده شوند. گاهی اوقات ممکن است سلول های کورنیفلد هم در نمونه مشاهده شود.
• در این مرحله فولیکول ها تحت تاثیر هورمون FSH رشد می کنند و شروع به ترشح استرادیول کرده و این هورمون بر هیپوتالاموس  و هیپوفیز تاثیر می گذارد و باعث ترشح هورمون LH  می گردد. که هورمون LH  محرک اصلی تخمک گذاری در مراحل بعدی می باشد.

مرحله استروس

• این مرحله به طور مشخص با سلول های اپیتلیال سنگفرشی شاخدار مشخص می شودکه این سلول ها هیچ هسته ی مشخصی ندارد و سیتوپلاسم دانه ای و دارای شکل نامنظم هستند. در این مرحله تحت تاثیر هورمون LH دیواره فولیکول تحلیل رفته و تخمک در انتهای این مرحله آزاد می گردد.

مرحله متستروس

• در این مرحله مخلوطی از سلول های اپی تلیال هسته دار و لوکوسیت ها وسلول های اپی تلیال کورنیفلد مشاهده می شود.  در این مرحله فولیکول ها ی تخمک گذاری شده ، شروع به تشکیل جسم زرد کرده و ترشح پروژسترون در این مرحله آغاز می گردد.

مرحله دایستروس

• در این مرحله سلول های غالب لوکوسیت ها هستند.
• در این مرحله ترشح پروژسترون به شدت افزایش می یابد و اندومتر رحم جهت لانه گزینی جنین تثبیت می گردد، در صورتی که بارداری اتفاق نیوفتد جسم زرد تحلیل رفته و سطح پروژسترون کاهش می یابد و چرخه مجدد آغاز می گردد.
• در طول استروس، متستروس و دایستروس غلظت پلاسمایی LH و FSH پایین است.

همچنین بخوانید:

• کارآموزی کار با حیوانات آزمایشگاهی