HLA Typing: هدف، ژنتیک، روش، تفسیر

HLA Typing چیست؟

تعیین نوع آنتی‌ژن لکوسیتی انسانی (HLA Typing) یک آزمایش ژنتیکی است که برای تطبیق بیماران و اهداکنندگان در پیوند مغز استخوان، خون بند ناف یا پیوند اندام‌ها استفاده می‌شود.

سیستم HLA گروهی از ژن‌ها است که نقش مهمی در سیستم ایمنی بدن ایفا می‌کند. به‌طور کلی، پروتئین‌هایی که این ژن‌ها تولید می‌کنند، مجموعه‌ای از سازگاری بافتی (MHC) را تشکیل می‌دهند. پروتئین‌های HLA، که به‌عنوان نشانگرها شناخته می‌شوند، به سیستم ایمنی کمک می‌کنند تا شناسایی کند کدام سلول‌ها متعلق به بدن شما هستند و کدام‌ها نیستند.

گاهی اوقات، HLA Typing به‌عنوان تطبیق HLA نیز شناخته می‌شود و می‌تواند به شناسایی اهداکنندگان بافتی که برای دریافت‌کنندگان مناسب هستند، کمک کند. این امر احتمال موفقیت در پیوند را افزایش می‌دهد.

این مقاله توضیح می‌دهد که HLA Typing چگونه کار می‌کند. شما همچنین با سیستم HLA و آنچه می‌تواند در مورد سیستم ایمنی شما بگوید، آشنا خواهید شد.

هدف از تعیین نوع HLA

HLA Typing بیشتر برای شناسایی افرادی که می‌توانند اهداکننده بافتی باشند که امکان انجام پیوندهای ایمن‌تر (پیوندهای ارگان‌های جامد یا پیوند سلول‌های بنیادی هماتولوژیک) را فراهم می‌آورد، استفاده می‌شود.

HLA Typing بر روی تمامی دریافت‌کنندگان و اهداکنندگان بافت‌های احتمالی انجام می‌شود، از جمله بستگان دریافت‌کننده پیوند که تمایل به اهدا دارند.

داوطلبان همچنین می‌توانند نوع HLA خود را در یک ثبت‌نام مغز استخوان برای پیوند سلول‌های بنیادی قرار دهند. این آزمایش همچنین بر روی افرادی که به‌طور جدی بیمار هستند یا اخیراً درگذشته‌اند و به‌عنوان اهداکننده اندام شناخته می‌شوند، انجام می‌شود.

بهترین اهداکنندگان، HLAهایی دارند که با الگوهای HLA دریافت‌کننده نزدیک‌ترین تطابق را دارند. این امر احتمال موفقیت در پیوند را بیشتر می‌کند. تطابق خوب همچنین خطر عوارض پس از پیوند، مانند رد پیوند را کاهش می‌دهد.

برخی افراد نیز باید بخشی از HLA Typing را پس از پیوند انجام دهند تا ببینند آیا بدن آن‌ها آنتی‌بادی‌هایی (“پروتئین‌های حمله‌کننده”) به بافت پیوندی تولید می‌کند یا خیر. این می‌تواند نشانه‌ای از رد پیوند باشد و به این معنی است که پیوند ممکن است موفق نباشد.

HLA Typing برای پیوندها

HLA Typing بیشتر برای پیوندها استفاده می‌شود. انواع پیوندهایی که به HLA Typing نیاز دارند شامل:

• پیوند سلول‌های بنیادی: برخی از انواع سرطان خون و اختلالات ژنتیکی خون با پیوند سلول‌های بنیادی از مغز استخوان یا خون محیطی درمان می‌شوند. به‌عنوان مثال، بیماری سلول داسی شکل می‌تواند از طریق پیوند سلول‌های بنیادی درمان شود.
• پیوند ارگان‌های جامد: یک پیوند ارگان جامد ممکن است در صورتی که یک ارگان ضروری به شدت آسیب‌دیده باشد، لازم باشد. آسیب، عفونت، بیماری‌های خودایمنی، بیماری‌های ژنتیکی، سموم و سایر علل می‌توانند باعث نیاز به پیوند ارگان شوند.

سایر انواع آزمایش HLA

آزمایش‌های ژن و آنتی‌ژن HLA گاهی اوقات برای مقاصد دیگر نیز استفاده می‌شوند. تفاوت‌های خاص در ژن‌های HLA با برخی از شرایط خودایمنی، بیماری‌ها و حساسیت به داروها مرتبط هستند.

آنتی‌ژن HLA-B27 در انواع مختلف اسپوندیلوآرتریت رایج است، از جمله:

• اسپوندیلیت آنکیلوزان
• آرتریت مرتبط با بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو
• آرتریت پسوریازیس (آرتریت مرتبط با پسوریازیس)
• آرتریت واکنشی
• ساکروایلیت (آرتریت در مفصل ساکروایلیاک)
• یووئیت (التهاب در چشم)

آنتی‌ژن‌های HLA دیگری نیز با بیماری سلیاک (HLA-DQ2 و HLA-DQ8) و نارکولپسی (HLA-DQB06:02) مرتبط هستند. انواع HLA همچنین به حساسیت‌های دارویی مرتبط هستند. به‌عنوان مثال، HLA-B57:01  و HLA-B*15:02 با واکنش‌ها به زیازن (آباگاویر) و تگرِتول (کاربامازپین) به ترتیب مرتبط هستند.

سیستم HLA چیست؟

سیستم HLA یک گروه از ژن‌ها است که برای عملکرد سیستم ایمنی مهم هستند. تعداد زیادی از ژن‌های مختلف HLA وجود دارند که می‌توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. پروتئین‌هایی که این ژن‌ها تولید می‌کنند، مجموعه‌ای از سازگاری بافتی (MHC) را تشکیل می‌دهند. این پروتئین‌ها به تقریباً تمام سلول‌های بدن شما متصل هستند. تنها سلول‌هایی که پروتئین‌ها در آن‌ها یافت نمی‌شوند، گلبول‌های قرمز خون هستند.

تعدادی از تنوع‌های ممکن در این پروتئین‌های متصل وجود دارد که سایر سلول‌ها در بدن شما می‌توانند به دنبال آن‌ها بگردند. این پروتئین‌ها به بدن شما کمک می‌کنند تا بفهمد کدام سلول‌ها متعلق به شما هستند و کدام‌ها نیستند.

چگونه ژن‌های HLA به ارث می‌رسند؟

ژن‌های HLA در نزدیکی یکدیگر در DNA شما قرار دارند. این به این معنی است که آن‌ها معمولاً به‌صورت یک گروه به ارث می‌رسند. هر یک از والدین بیولوژیکی شما نیمی از ژن‌هایی را که نوع HLA شما را تشکیل می‌دهند، اهدا می‌کنند. این ژن‌ها با ژن‌های خودشان تطابق دارند، که به آن “نیمه تطابق” گفته می‌شود.

خواهر و برادرهایی که همان والدین را دارند، بیشتر احتمال دارد که تطابق HLA یکسانی داشته باشند. این خواهر و برادرها دارای یک شانس ۱ به ۴ برای داشتن تطابق HLA کامل هستند. این بدان معناست که آن‌ها دارای رشته‌های ژنتیکی کاملاً تطابقی هستند. همچنین حدود ۱ به ۲ شانس وجود دارد که خواهر و برادرها نیمی از نشانگرهای HLA را به اشتراک بگذارند و نیمه تطابق باشند.

از آنجا که خواهر و برادرها تنها یک شانس ۱ به ۴ برای یکسان بودن HLA دارند، غیرمعمول نیست که افراد هیچ فرد نزدیکی در خانواده خود که تطابق خوبی داشته باشد، پیدا نکنند. انجام HLA Typing بر روی سایر اعضای خانواده، مانند عموها و عمه‌ها، می‌تواند ارزشمند باشد وقتی که به دنبال اهداکنندگان زنده ارگان‌های جامد مانند کلیه هستید. این شانس یافتن تطابق مناسب را افزایش می‌دهد.

از سوی دیگر، اهداهای سلول‌های بنیادی نیاز به درصد بالاتری از تطابق‌های HLA دارند. بنابراین، احتمال اینکه تطابق مناسبی با آزمایش اعضای خانواده پیدا شود، کمتر است.

نژاد و قومیت

گروه‌های مشخصی از ویژگی‌های HLA (به‌نام رنگ‌ها) در گروه‌های قومی خاص رایج هستند. حتی اگر کسی در خانواده شما تطابق خوبی نداشته باشد، احتمالاً کسی از یک وراثت ژنتیکی مشترک برای شما تطابق خواهد داشت. با این حال، برای برخی افراد پیدا کردن تطابق HLA مناسب دشوارتر از دیگران است. به‌عنوان مثال، ثبت‌نام‌های مغز استخوان اهداکنندگان بالقوه کمتری از افراد آفریقایی-آمریکایی دارند. به همین دلیل، احتمال اینکه افراد با این نژاد بتوانند تطابق HLA مناسبی از یک غیرخویشاوند پیدا کنند، کمتر است.

فرآیند HLA Typing

HLA Typing به بررسی ویژگی‌های ژن‌های HLA که شما به ارث برده‌اید می‌پردازد. این تنوع‌ها با هم نوع خاص HLA شما را تشکیل می‌دهند.

آزمایش آنتی‌بادی

HLA Typing همچنین آنتی‌بادی‌هایی را که هدف آن‌ها پروتئین‌های خاص HLA است، آزمایش می‌کند. آنتی‌بادی‌ها توسط سیستم ایمنی تولید می‌شوند. اگر فردی قبلاً آنتی‌بادی علیه یک پروتئین HLA داشته باشد، این به این معنی است که بدن او آماده حمله به یک رشته ژنتیکی خاص است. این همچنین به این معنی است که ممکن است آن پروتئین در صورت پیوند، مورد حمله قرار گیرد که می‌تواند منجر به شکست پیوند شود.

به‌طور کلی، نباید از کسی پیوند دریافت کنید اگر قبلاً آنتی‌بادی علیه یکی از پروتئین‌های HLA آن فرد داشته باشید.

آزمایش تقاطع لنفوسیت‌ها

لنفوسیت‌ها نوعی از سلول‌های ایمنی هستند. آزمایش تقاطع لنفوسیت‌ها بررسی می‌کند که آیا دریافت‌کننده آنتی‌بادی علیه یک پروتئین در لنفوسیت‌های اهداکننده دارد یا خیر. اگر چنین باشد، به‌طور کلی نباید از آن فرد پیوند دریافت کند، زیرا خطر بالایی وجود دارد که پیوند کار نکند. این آزمایش گاهی اوقات پس از انجام یک تطابق اولیه HLA انجام می‌شود، اما قبل از پیوند. این آزمایش شامل ترکیب سرم از دریافت‌کننده مورد نظر با گلبول‌های سفید (لنفوسیت‌های T و B) از اهداکننده در آزمایشگاه است.

یک نتیجه مثبت به این معنی است که یک واکنش شناسایی شده و احتمالاً سیستم ایمنی دریافت‌کننده بافت اهداکننده را رد خواهد کرد.

آیا HLA Typing همانند تعیین گروه خونی است؟

HLA Typing بسیار پیچیده‌تر از تعیین گروه خونی است زیرا تعداد بیشتری از نشانگرهای HLA وجود دارد که سلول‌های یک فرد را منحصر به فرد می‌کند. تنها هشت نوع گروه خونی اساسی وجود دارد. بسیاری از افراد می‌توانند به‌طور ایمن از چندین گروه دریافت کنند، بسته به نوع خود. شما برای دریافت اهداکننده خون نیازی به تطابق HLA ندارید زیرا HLA در گلبول‌های قرمز خون وجود ندارد.

با این حال، برای دریافت پیوند ارگان‌های جامد، دریافت‌کننده و اهداکننده باید گروه خونی سازگار داشته باشند. همچنین، آن‌ها نیاز به بهترین تطابق HLA ممکن دارند.

برای اهداهای سلول‌های بنیادی، یک فرد به تطابق HLA بسیار قوی نیاز دارد. نوع گروه خونی یک فرد به اندازه پیوند ارگان‌های جامد برای اهداهای سلول‌های بنیادی اهمیت ندارد.

چرا تطابق گروه خونی برای انتقال خون مهم است؟

تطابق گروه خونی برای انتقال خون به این دلیل اهمیت دارد که اگر گروه خونی اهداکننده و گیرنده با هم سازگار نباشند، ممکن است سیستم ایمنی گیرنده به خون اهدا شده حمله کند. این می‌تواند منجر به عوارض جدی و حتی تهدید کننده حیات شود. واکنش‌های نامطلوب نسبت به انتقال خون معمولاً به عنوان یک خطر بزرگ برای دریافت‌کنندگان شناخته می‌شود. به همین دلیل، پزشکان معمولاً قبل از هر نوع انتقال خون، آزمایش‌های دقیق انجام می‌دهند تا از وجود تطابق مطمئن شوند.

آزمایش HLA Typing چگونه انجام می‌شود؟

برای آزمایش تعیین نوع  HLA، شما نیاز به ارائه یک نمونه بافتی دارید. معمولاً نمونه با استفاده از یک سواب که در داخل گونه شما قرار می‌گیرد یا از یک نمونه خون که از ورید در بازوی شما کشیده می‌شود، گرفته می‌شود.

نیازی به آماده‌سازی خاصی برای این آزمایش نیست. پس از گرفتن نمونه، آن به یک آزمایشگاه ویژه ارسال می‌شود تا بررسی شود.

از آنجایی که HLA Typing یک آزمایش رایج نیست، ممکن است بخواهید قبل از انجام آن با شرکت بیمه خود چک کنید که چه مقدار از هزینه را پوشش خواهد داد.

تفسیر نتایج

نتایج HLA Typing به تنهایی احتمالاً برای شما معنی زیادی نخواهد داشت. زیرا درک آن‌ها می‌تواند دشوار باشد زیرا پروتئین‌های HLA نام‌های فنی بسیار خاصی دارند.

با این حال، ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی شما ممکن است با شما درباره اینکه نوع HLA شما چگونه با نوع HLA یک اهداکننده بالقوه مقایسه می‌شود، صحبت کند.

به‌عنوان مثال، اگر خواهر یا برادر شما به پیوند سلول بنیادی نیاز داشته باشد، این آزمایش می‌تواند بگوید آیا شما و او تطابق HLA یکسانی دارید یا خیر. این اطلاعات به تعیین اینکه آیا شما می‌توانید سلول‌های بنیادی به او اهدا کنید یا خیر، کمک می‌کند.

زمانی که نتایج بین یک اهداکننده و یک دریافت‌کننده مقایسه می‌شود، وجود آنتی‌بادی‌های HLA مثبت به این معنی است که این دو تطابق خوبی ندارند. آنتی‌بادی‌های HLA پروتئین‌های خاصی را هدف قرار می‌دهند که به عنوان بیگانه شناسایی می‌شوند. اگر پروتئین‌ها و آنتی‌بادی‌های اهداکننده و گیرنده با هم تطابق نداشته باشند، احتمالاً بدن به ارگان پیوندی حمله خواهد کرد.

پیوندهای سلول بنیادی چگونه کار می‌کنند؟

پیوند سلول‌های بنیادی، فرآیندی پیچیده و حیاتی است که شامل انتقال سلول‌های بنیادی از یک فرد به فرد دیگر می‌شود. این سلول‌ها معمولاً از مغز استخوان، خون محیطی یا بند ناف استخراج می‌شوند. هدف این فرآیند، ترمیم یا جایگزینی سلول‌های آسیب‌دیده یا غیرعملکردی در بدن گیرنده است. در این میان، تطابق HLA برای موفقیت این پیوند اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا به تقلیل خطر رد پیوند و افزایش احتمال موفقیت پیوند کمک می‌کند.

چند تطابق HLA نیاز دارید؟

بهترین حالت این است که اهداکننده و دریافت‌کننده به‌طور کامل با هم تطابق HLA داشته باشند. با این حال، این همیشه ممکن نیست و بستگی به نوع خاص پیوند و شرایط پزشکی دیگر دارد. در حالی که در پیوندهای سلول بنیادی، درصد بالاتری از تطابق HLA مورد نیاز است، در پیوندهای ارگان جامد نیز داشتن تطابق مناسب به همان اندازه اهمیت دارد.

پیوند سلول بنیادی معمولاً به دلیل اهمیت تطابق خوب  HLA، چالش‌برانگیزتر از پیوند ارگان جامد است.

در هر دو روش، خطر این وجود دارد که سلول‌های گیرنده پیوند به بافت اهدا شده حمله کنند. همچنین احتمال دارد که برخی از سلول‌های اهدا شده به سلول‌های گیرنده پیوند حمله کنند که به آن بیماری پیوند در برابر میزبان (graft-versus-host disease) گفته می‌شود. این وضعیت می‌تواند عوارض جدی برای دریافت‌کننده به همراه داشته باشد و در برخی موارد، حتی زندگی او را تهدید کند.

به همین دلیل، افرادی که سلول‌های بنیادی دریافت می‌کنند معمولاً نیاز به درصد بالاتری از تطابق‌ها نسبت به افرادی دارند که ارگان جامد دریافت می‌کنند.

این اطلاعات نشان می‌دهد که توجه به تطابق HLA و انجام آزمایشات مناسب قبل از پیوند می‌تواند تأثیر زیادی بر نتایج درمان داشته باشد. در نتیجه، اطمینان از این که بهترین تطابق ممکن برای پیوند در دسترس است، گامی حیاتی در بهبود نتایج درمانی محسوب می‌شود.

به عنوان مثال، 10 سال پس از پیوند کلیه، اگر شما یک کلیه با تطابق کامل HLA دریافت کرده باشید، احتمالاً هنوز یک کلیه عملکردی خواهید داشت، در مقایسه با زمانی که تنها یک تطابق نیمه HLA دریافت کرده‌اید.

مراکز بهداشتی و درمانی مختلف ممکن است دستورالعمل‌های متفاوتی درباره تعداد تطابق‌های HLA مورد نیاز برای ادامه پیوند داشته باشند. اما در شرایط خاص، شما ممکن است هنوز بتوانید با تعداد کمتری از تطابق‌ها پیوند انجام دهید.

پزشک شما با شما همکاری خواهد کرد تا بهترین گزینه درمان را پیدا کند، اگر هنوز تطابق پیوند مناسبی پیدا نکرده‌اید.

در برخی موارد، شما ممکن است بخواهید با پیوندی که تطابق خیلی خوبی ندارد، پیش بروید. در موارد دیگر، ممکن است بخواهید در حین انتظار برای پیدا کردن یک تطابق بهتر، درمان‌های دیگری را دریافت کنید. انتظار دشوار است، اما گاهی اوقات بهترین گزینه است.

اهدا کردن یک ارگان به یک عزیز

اطلاعات مربوط به نوع HLA شما در پایگاه‌های داده‌ای که اهداکنندگان داوطلب را به گیرندگان مرتبط می‌کند، گنجانده شده است.

به عنوان مثال، شبکه ملی اهدا ارگان در ایالات متحده مشخص می‌کند که چه کسی ارگان‌هایی را از اهداکنندگان متوفی دریافت می‌کند. این شبکه از اطلاعات مربوط به نوع HLA اهداکنندگان و گیرندگان برای محاسبه بهترین تطابق‌ها برای این ارگان‌ها استفاده می‌کند. این یکی از عوامل متعددی است که تعیین می‌کند چه کسی این ارگان‌ها را دریافت می‌کند.

به همین ترتیب، به مردم توصیه می‌شود که داوطلب شوند تا نوع HLA خود را تعیین کنند و این اطلاعات را به ثبت‌نام اهداکنندگان بالقوه سلول‌های بنیادی اضافه کنند.

اطلاعات مربوط به اهداکنندگان در یک پایگاه داده ذخیره می‌شود. اگر تطابق HLA با شخصی که به سلول‌های بنیادی نیاز دارد، پیدا شود، آن فرد تماس گرفته می‌شود تا ببیند آیا می‌تواند اهدا کند یا خیر.

خلاصه HLA Typing

HLA Typing (آنتی‌ژن‌های لوکوسیت انسانی) برای مشخص کردن اینکه چه کسی تطابق مناسبی برای شخصی که نیاز به پیوند دارد، استفاده می‌شود.

افرادی که نیاز به سلول‌های بنیادی یا ارگان‌های جامد برای پیوند دارند، در صورتی که با اهداکنندگان به شکل‌های خاصی “هم‌خوانی” داشته باشند، بهتر عمل می‌کنند. یکی از این روش‌ها نوع HLA آن‌ها است که به بررسی ژن‌ها و پروتئین‌های موجود در سیستم ایمنی می‌پردازد.

HLA Typing همچنین می‌تواند پس از انجام پیوند برای بررسی اینکه آیا بدن فرد در حال رد کردن ارگان است، مورد استفاده قرار گیرد. این می‌تواند نشانه‌ای باشد مبنی بر اینکه پیوند ناموفق بوده است.

اهمیت HLA Typing

HLA Typing یک فرآیند حیاتی در زمینه پزشکی است که نقش اساسی در موفقیت پیوندهای ارگان و سلول‌های بنیادی ایفا می‌کند. این فرآیند به پزشکان کمک می‌کند تا تطابق‌های مناسب را شناسایی کرده و از احتمال بروز عوارض جانبی بعد از پیوند جلوگیری کنند. با استفاده از این اطلاعات، می‌توان درمان‌ها و اقدامات پیشگیرانه مؤثری انجام داد.

در نتیجه، افرادی که قصد دارند ارگان یا سلول‌های بنیادی اهدا کنند، و همچنین افرادی که به این پیوندها نیاز دارند، باید از اهمیت و نقش HLA Typing آگاه باشند. در نهایت، اطلاعات مربوط به تطابق‌های HLA می‌تواند تأثیرات عمیقی بر کیفیت زندگی و سلامت افراد بگذارد.

همچنین بخوانید:

• مجموعه سازگاری بافتی چیست؟
• ایمونوانفورماتیک چیست؟

مترجم: محمد صادق محمودی لرد

منبع