سیستم لنفاوی: اندام‌ها، عملکردها، بیماری‌ها

فهرست مطالب نمایش

سیستم لنفاوی چیست؟

سیستم لنفاوی، سیستمی در اندام مهره‌داران است که به جمع آوری (مایع بین سلولی اضافی) لنف از بافت‌ها و انتقال مایع به جریان خون برای گردش مجدد کمک می‌کند.

سیستم لنفاوی بخشی از سیستم گردش خون و همچنین بخشی از سیستم ایمنی است. مایع اضافی بدن را جمع آوری کرده و به گردش خون وریدی باز می‌گرداند. این بخشی از سیستم گردش خون است. همچنین، لنفوسیت‌ها را به گردش در می‌آورد و نقش کلیدی در ایمنی بدن به واسطه لنفوسیت‌ها ایفا می‌کند. بنابراین، بخشی از سیستم ایمنی بدن هستند.

اندام‌های مربوط به سیستم لنفاوی

از نظر تشریحی، سیستم لنفاوی از دو ساختار تشکیل شده است. بافت/ اندام‌های لنفاوی و عروق لنفاوی.

۱. بافت/ اندام‌های لنفاوی

این شامل اندام‌ها و بافت‌های تخصصی است که لنفوسیت‌ها را تولید و نگهداری کرده، لنف را جمع آوری می‌کند و آن را به جریان خون می‌برد. بافت‌های لنفاوی را می‌توان به اندام‌های لنفاوی اولیه و ثانویه طبقه‌بندی کرد.

الف. اندام‌های لنفوئیدی اولیه

شامل اندام‌های لنفاوی است که در آن لنفوسیت‌ها تولید، نگهداری و بالغ می‌شوند. شامل:

تیموس

تیموس یک اندام لنفاوی اولیه است که در آن لنفوسیت‌های T بالغ شده و تحت فرآیند انتخاب مثبت و منفی قرار می‌گیرند. در گلو و جلوی قلب، درست در پشت جناغ در قسمت قدامی مدیاستن قرار دارد.

تیموس تا اوایل نوجوانی دارای عملکرد است و به طور مشخص قابل مشاهده می‌باشد. اما به تدریج تحلیل می‌رود و در نهایت با چربی جایگزین می‌شود. از این رو در انسان بالغ یافت نمی‌شود.

از نظر ساختاری، اندامی دولوبی به ابعاد حدود 4 تا 6 سانتی‌متر در 2.5 تا 5 سانتی‌متر در 1 سانتی‌متر است که جرم آن حدود 50 گرم است. هر لوب از دو ناحیه ساخته شده است. قشر بیرونی و مدولای داخلی. قشر بیرونی از سلول‌های T نابالغ به نام تیموسیت ساخته شده است که توسط سلول‌های اپیتلیال، رگ‌های خونی و سایر لکوسیت‌ها پشتیبانی می‌شود. مدولا عمدتاً از سلول‌های اپیتلیال به شکل سلول‌های هاسال ساخته شده است.

در قسمت قشر، تیموسیت‌ها به سلول‌های T بالغ می‌شوند و تحت یک فرآیند انتخابی قرار می‌گیرند تا سلول‌های T را که می‌توانند اجزای بدن را هدف قرار دهند، از بین ببرند. سلول‌های T انتخاب شده به بصل النخاع منتقل شده و در آنجا دچار بلوغ و تمایز بیشتر می‌شوند.

مغز استخوان

مغز استخوان یک توده بافت نیمه جامد ویژه است که عمدتاً از سلول‌های بنیادی خون ساز، بافت چربی و سلول‌های استرومایی تشکیل شده است که در داخل بخش اسفنجی استخوان وجود دارد. مغز استخوان قرمز اندام اولیه سیستم لنفاوی است که وظیفه اصلی آن تولید لنفوسیت‌های B است.

کبد جنین

در مرحله جنینی، سلول‌های کبد لنفوسیت تولید می‌کنند. از این رو، کبد جنین عضو اصلی سیستم لنفاوی جنین است. با این حال، کبد نوزادان و بزرگسالان هیچ گونه لنفوسیت تولید نمی‌کند.

ب. اندام‌های لنفوئیدی ثانویه

شامل اندام‌های لنفاوی است که در آن لنفوسیت‌ها بالغ‌تر شده و با جریان خون در تماس با لنف قرار می‌گیرند. شامل:

طحال

طحال فیلتر خون مهره‌داران است. در پشت معده در حفره شکمی زیر دیافراگم می‌باشد. اندامی بزرگ، در ابعاد حدود 13 سانتی‌متر در 8 سانتی‌متر در 3 سانتی‌متر و وزن آن حدود 200 گرم است.

از نظر تشریحی، شامل دو نوع بافت متمایز است. پالپ قرمز و پالپ سفید. پالپ قرمز وظیفه اصلی فیلتر کردن خون، حذف گلبول‌های قرمز قدیمی و هضم هموگلوبین را ایفا می‌کند. پالپ سفید در درجه اول حاوی لنفوسیت‌ها (لنفوسیت های B و T) است. در این اندام، لنفوسیت‌ها توسط آنتی‌ژن‌های موجود در خون فعال می‌شوند که منجر به فعال شدن پاسخ ایمنی هومورال و سلولی می‌شود.

گره‌های لنفاوی

غدد لنفاوی توده کوچکی به شکل کلیه است که از بافت‌های لنفاوی محصور شده‌اند. در سراسر بدن در امتداد شبکه عروق لنفاوی توزیع شده‌، لنف را فیلتر کرده و لنفوسیت‌ها را ذخیره می‌کند. آن‌ها تعداد زیادی (بیش از 600 در یک انسان بالغ) گره‌های کوچک با اندازه‌های مختلف با طول 2 تا 25 میلی‌متر هستند.

آن‌ها در زیر بغل (به نام غدد لنفاوی زیر بغل)، کشاله ران (به نام غدد لنفاوی اینگوینال)، گردن (به نام غدد لنفاوی گردنی) و زانوها (به نام غدد لنفاوی پوپلیتئال) وجود دارند. از نظر تشریحی، غدد لنفاوی به دو ناحیه تقسیم می‌شود. بصل‌النخاع داخلی و قشر بیرونی توسط یک کپسول فیبری پوشیده شده است. هر گره لنفاوی با چندین عروق لنفاوی آوران در سمت محدب خود از جایی که لنف وارد گره می‌شود، متصل است. در سمت مقعر، یک رگ لنفاوی وابران وجود دارد که از آنجا لنف فیلتر شده از گره خارج می‌شود.

گره‌های لنفاوی — ساختار غدد لنفاوی و محل سلول‌های ایمنی

غدد لنفاوی لنف را فیلتر کرده و آنتی‌ژن‌ها یا پاتوژن‌های موجود در گردش خون را شناسایی می‌کنند و در صورت شناسایی جسم خارجی، پاسخ‌های ایمنی سلولی را فعال می‌کنند. لنفوسیت‌ها را در خود جای داده و به طور منظم آن‌ها را برای نظارت و پاسخ ایمنی به گردش خون می‌رسانند.

بافت‌های لنفاوی مرتبط با مخاط

شامل انواع مختلفی از توده‌های بافت لنفاوی موجود در سطح مخاطی چندین اندام است. آن‌ها عمدتاً در اندام‌ها و سطوح مخاطی دستگاه گوارش، تنفس و دستگاه تناسلی قرار دارند. انواع عمده بافت‌های لنفاوی مرتبط با مخاط در لوزه‌ها و ندول‌های لنفوئیدی متراکم یافت می‌شوند.

ج. اندام‌های لنفوئیدی گروه سه

این‌ها بافت‌ها و گره‌های لنفاوی غیرطبیعی هستند که در طول عفونت‌های مزمن، رشد سلول‌های سرطانی و تومور، پیوند اعضا، وضعیت خودایمنی و سایر شرایط غیرطبیعی بدن تشکیل می‌شوند.

۲.عروق لنفاوی

عروق لنفاوی که رگ‌های لنفاوی نیز نامیده می‌شوند، لوله‌هایی با دیواره نازک بسته هستند که شبکه‌ای از مجاری را تشکیل داده که اندام‌های لنفاوی را به هم متصل می‌کنند.

لنف از طریق آن‌ها گردش می‌کند. از نظر ساختاری می‌توان آن‌ها را به عنوان مویرگ‌های لنفاوی کوچک‌تر که در آن مایع بینابینی (لنف) وارد رگ می‌شود، و عروق لنفاوی جمع کننده بزرگ‌تر که از همگرایی چندین مویرگ لنفاوی که لنف را به گردش در می‌آورند، طبقه‌بندی کرد. عروق لنفاوی رگ‌های یک طرفه‌ای هستند که لنف را از بافت‌های بدن به قلب جمع‌آوری و منتقل می‌کنند. چندین مینی دریچه لنفاوی وجود دارد که جریان معکوس لنف را بررسی کرده و جریان یک طرفه لنف را حفظ می‌کند.

لنف

لنف یک مایع بینابینی اضافی شفاف و زرد رنگ است. از نظر ترکیبی شبیه پلاسمای فیلتر شده با پروتئین‌های پلاسما کم و لکوسیت‌های فراوان (لنفوسیت‌ها و ماکروفاژها) است. در واقع در درجه اول پلاسما است که در ابتدا از طریق گردش خون به منظور رساندن مواد مغذی و سایر اجزا به سلول‌های بدن منتقل می‌شود.

این پلاسمای انتقال یافته فیلتر شده و به عنوان مایع بینابینی از سلول‌ها خارج شده، سپس توسط مویرگ‌های لنفاوی جمع‌آوری شده و به عنوان لنف در سیستم لنفاوی گردش می‌کند. این ماده عمدتاً از آب (حدود 95٪ آب) و پروتئین‌های پلاسما، اسیدهای چرب گلوکز و چربی‌ها، یون‌ها، لنفوسیت‌ها، ماکروفاژها و سایر عناصر کمیاب تشکیل شده است. عملکرد اصلی آن انتقال مواد مغذی، لنفوسیت‌ها، آنتی‌بادی‌ها، ضایعات متابولیک و بقایای سلولی و ارتقای ارتباطات بین سلولی است.

گردش مایع لنفاوی

لنف از طریق عروق لنفاوی گردش می‌کند. گردش لنفاوی فرآیندی یک طرفه است، یعنی بر خلاف گردش خون، لنف فقط از بافت‌های بدن به قلب گردش می‌کند. به همین ترتیب، هیچ اندام پمپاژ کننده‌ای مانند قلب برای تقویت گردش لنفاوی وجود ندارد. فشار وارد شده توسط مایع بینابینی اضافی مایع آن را وارد مویرگ‌های لنفاوی می‌کند. فشار ناشی از انقباض عضلات صاف غدد لنفاوی و حرکت اندام‌ها و بافت‌ها باعث حرکت لنف در داخل عروق لنفاوی می‌شود. چندین دریچه برای جلوگیری از برگشت لنف وجود دارد.

مسیر گردش لنفاوی از مایع بینابینی به مویرگ‌های لنفاوی به عروق لنفاوی آوران به گره.های لنفاوی به عروق لنفاوی وابران به تنه لنفاوی تا مجرای جمع کننده به ورید ترقوه است که در نهایت مایع را به جریان خون باز می‌گرداند.

وظایف سیستم لنفاوی

مایع بینابینی اضافی را جمع‌آوری و خارج می‌کند و آن را برای گردش مجدد به جریان خون باز می‌گرداند. این باعث حفظ سطح مایعات در بدن می‌شود. از این رو به آن سیستم زهکشی مهره‌داران نیز می‌گویند.

نقش عمده‌ای در ایمنی هومورال و ایمنی سلولی ایفا می‌کند. باعث تکثیر، تمایز، ذخیره و گردش لنفوسیت‌ها می‌گردد.

غدد لنفاوی محل‌هایی هستند که آنتی‌ژن‌ها با لنفوسیت‌ها برای فعال سازی پاسخ ایمنی و تولید آنتی‌بادی‌های عملکردی ارائه می‌شوند. همچنین اسیدهای چرب و چربی‌ها را انتقال می‌دهند. به انتقال مواد زائد و سلول‌های غیرطبیعی کمک می‌کند.

بیماری‌های مرتبط با سیستم لنفاوی

سندرم دی جرج: این یک اختلال مادرزادی است که به دلیل ریزحذف (ژن 222) از کروموزوم 22 ایجاد می‌شود. این امر منجر به رشد ضعیف تیموس و لوزه‌های سیستم لنفاوی و چندین اندام دیگر می‌شود.
سندرم نزلوف: این یک اختلال مادرزادی با توارث اتوزومال مغلوب است که منجر به آتروفی تیموس بدون هیچ گونه ناهنجاری مادرزادی دیگری می‌شود.
لنف ادم: این یک اختلال لنفاوی است که با تورم بافت بدن به دلیل تجمع بیش از حد لنف ایجاد می‌شود. انسداد جریان طبیعی لنفاوی معمولاً منجر به لنف ادم می‌شود.
لنفوم: سرطان سیستم لنفاوی است و می‌توان آن را سرطانی تعریف کرد که سیستم لنفاوی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. دو نوع عمده لنفوم وجود دارد. لنفوم هوچکین (لنفومی که به طور منظم از یک گره لنفاوی به غده لنفاوی دیگر گسترش می‌یابد) و غیر هوچکین (لنفومی که به طور تصادفی از یک گره لنفاوی به غده لنفاوی دیگر گسترش می‌یابد).
فیلاریازیس لنفاوی: که به آن Elephantitis نیز گفته می‌شود، انسداد گردش خون لنفاوی توسط نماتدهای انگلی است. پاتوژن اولیه Wuchereria bancrofti می‌باشد که عامل بیش از 90 درصد این عفونت است. علاوه بر این، Brugia malayi و Timori نیز 10 درصد دیگر فیلاریازیس را شامل می‌شود. این یک بیماری منتقله از طریق پشه‌ای به نام Aedes aegyptis انتقال می‌یابد.
لنفادنوپاتی: تورم غدد لنفاوی است.
لنفادنیت: عفونت غدد لنفاوی به طور کلی توسط باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها است که منجر به لنفادنوپاتی می‌شود.
لنفانژیت: التهاب (تورم) عروق و اندام‌های لنفاوی به دلیل عفونت توسط باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها است. این با لنفادنیت متفاوت است زیرا در لنفانژیت تورم عروق و اندام‌ها نیز وجود دارد.
لنفوسیتوز: به معنای افزایش تعداد لنفوسیت‌ها است.
بیماری Castleman: این یک اختلال نادر در سیستم لنفاوی است که با بزرگ شدن غدد لنفاوی مشخص می‌شود.
لنفانژیوم: یک بیماری مادرزادی نادر است که منجر به تشکیل کیسه‌های پر از مایع در سراسر عروق لنفاوی می‌شود. معمولاً در سر، گردن و دهان ایجاد می‌شود. می‌تواند در سراسر بدن و نیز زیر پوست ایجاد شود.
لنفانژیولیومیوماتوز: تکثیر غیرطبیعی سلول‌های ماهیچه صاف در عروق لنفاوی ریه‌ها است که منجر به تشکیل کیست یا سوراخ در ریه می‌شود. در درجه اول زنان 20 تا 40 ساله را مبتلا می‌کند.
سندرم لنفوپرولیفراتیو: این یک اختلال ژنتیکی نادر است که با تکثیر غیربدخیم کنترل نشده لنفوسیت‌ها مشخص می‌شود.
التهاب لوزه‌ها: تورم لوزه‌ها معمولاً در اثر عفونت ویروسی و باکتریایی لوزه‌ها ایجاد می‌شود.