دسته‌بندی نشده
آملوژنزیس ایمپرفکتا
آملوژنزیس ایمپرفکتا یک اختلال نادر ژنتیکی در مینای دندان است. این وضعیت سبب می‌گردد دندان‌ها به طور غیرعادی کوچک، دچار تغییر رنگ، حفره دار یا شیاردار، مستعد سایش، شکستگی سریع و سایر ناهنجاری‌ها هم در دندان‌های شیری و هم دندان‌های دائمی (بزرگسالان) شوند.
محققان بالینی معمولاً Amelogenesis imperfecta را به ۴ نوع اصلی طبقه‌بندی کرده که ۱۷ یا ۱۸ نوع فرعی از آن‌ها شناخته شده‌است. که از طریق ناهنجاری‌های خاص دندانی و الگوی وراثت، تمایز می‌یابند. انواع اصلی عبارتند از: hypoplastic (type I) ، hypomaturation (type II) ، hypocalcified (type III) و hypomaturation/hypoplasia/taurodontism (type IV) که ممکن است به عنوان یک صفت ژنتیکی مرتبط با X، اتوزومال غالب یا اتوزومال مغلوب بسته به نوع فرعی آن به ارث رسد.
همچنین amelogenesis imperfecta می‌تواند به تنهایی و بدون هیچ علامت و نشانه‌ای یا به عنوان بخشی از یک سندرم بروز یابد که بخش‌های مختلف بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.آملوژنز عمدتاً در سه مرحله عملکردی توصیف شده‌است: مرحله پیش ترشحی، ترشحی و بلوغ.
در مرحله قبل از ترشح، آملوبلاست‌ها ویژگی‌های خود را به دست آورده و یک دستگاه پروتئین مصنوعی گسترده برای ترشح ماتریکس آلی مینا ایجاد می‌کنند.
در مرحله ترشح، آملوبلاست‌ها تمام ضخامت مینا را ترشح می‌کنند. در این مرحله کریستال‌های هیدروکسی آپاتیت توسط محتویات آلی و آب از هم جدا می‌شوند.
در مرحله بلوغ، آملوبلاست‌ها یون‌های معدنی ترشح شده را با آب و محتویات آلی مبادله نموده و در نتیجه محتوای معدنی و طول و عرض مینای دندان افزایش می‌یابد.
مینای دندان از کریستال‌های هیدروکسی آپاتیت بسیار سازمان یافته تشکیل شده که ۹۵٪ حجم ماتریکس را به خود اختصاص می‌دهد. آملوبلاست‌ها وظیفه ترشح، تشکیل و بلوغ ماتریکس مینا را با استفاده از مولکول‌های ماتریکسی مانند مینالین، آملوژنین، آملوبلاستین و … برعهده دارند.
اعتقاد بر این است که تنوع ناهنجاری‌های مینای دندان در Al ، منعکس کننده تفاوت زمانی رخداد اختلالات در طول آملوژنز می‌باشد. نقص‌هایی که در طول تشکیل پیوندهای مینا تشکیل می‌شود می‌تواند سبب ایجاد لایه ای از مینا شود که به راحتی از عاج زیرین جدا می‌گردد.
نقص مرحله ترشحی منجر به عدم رشد کافی طول بلور شده و لایه مینا را از نظر پاتولوژیک نازک می‌سازد.
نقص مرحله بلوغ بدون تخریب و جذب مجدد ماتریکس مینا رخ دهد در نتیجه یک لایه مینا ایجاد می‌کند که ضخامت طبیعی دارد اما از نظر پاتولوژیک نرم و مستعد از بین رفتن است.
میزان ابتلا
بروز دقیق آملوژنزیس ایمپرفکتا نامشخص و برآوردهای مرتبط با آن از ۱ در ۷۰۰ نفر در شمال سوئد تا ۱ در ۱۴۰۰۰ نفر در ایالات متحده متغیر است که از این تعداد، حدود ۴۰٪ دارای نوع غالب hypocalcified هستند. اشکال اتوزومال غالب و مغلوب این اختلال در مردان و زنان به تعداد مساوی تأثیر می‌گذارد اما نوع وابسته به X غالب این اختلال، مردان را دو برابر بیشتر از زنان تحت تأثیر قرار می‌دهد.
علت ابتلا
جهش در ژن‌های AMELX، ENAM، MMP20 و FAM83H می‌تواند باعث ایجاد amelogenesis imperfecta شود. ژن‌های AMELX، ENAM و MMP20 دستورالعمل‌های ساخت پروتئین‌هایی را ارائه می‌دهند که برای رشد طبیعی دندان ضروری هستند. اغلب این پروتئین‌ها در تشکیل مینای دندان نقش دارند که ماده سخت و غنی از کلسیم است و لایه بیرونی محافظ هر دندان را تشکیل می‌دهد. گرچه عملکرد پروتئین ساخته شده حاصل از ژن FAM83H ناشناخته است، اما اعتقاد بر این بوده که در تشکیل مینای دندان نیز نقش دارد. جهش در هر یک از این ژن‌ها منجر به تغییر ساختار یا جلوگیری از تولید هر پروتئینی می‌گردد. در نتیجه، مینای دندان به طور غیر طبیعی نازک یا نرم و گاهی دارای رنگ زرد یا قهوه‌ای باشد. دندان‌های دارای مینای معیوب نیز ضعیف و به راحتی آسیب‌پذیر هستند. جهش در ژن‌های مذکور تنها حدود نیمی از علل ابتلا به بیماری را تشکیل می‌دهند ولی عمدتاً جهش‌های ژن FAM83H عامل اصلی این سندرم هستند. در سایر موارد، هنوز علت ژنتیکی شناسایی نشده و همواره محققان در تلاش برای یافتن جهش در سایر ژن‌هایی هستند که در این اختلال نقش دارند.
الگوهای وراثت
Amelogenesis imperfecta بسته به نوع ژن تغییر یافته می‌تواند الگوهای وراثتی متفاوتی داشته باشد. در اکثر موارد به دلیل جهش در ژن FAM83H ایجاد شده و از طریق الگوی اتوزومال غالب به ارث می‌رسند بدین معنا که یک کپی از ژن تغییر یافته در هر سلول برای بروز سندرم کافی است. برخی از جهش‌های در ژن ENAM نیز دارای الگوی توارث اتوزومال غالب هستند.
Amelogenesis imperfecta همچنین ممکن است از طریق الگوی اتوزومال مغلوب نیز به ارث رسد که این نوع از اختلال می‌تواند ناشی از جهش در ژن ENAM یا MMP20 باشد. وراثت اتوزومال مغلوب بدین معنی است که برای بروز یافتن علائم بیماری می‌بایست دو نسخه از ژن در هر سلول تغییر کند. والدین یک فرزند مبتلا به بیماری اتوزومال مغلوب هر کدام حامل یک نسخه از ژن جهش یافته هستند اما معمولاً علائم و نشانه‌های این بیماری (فنوتیپ) را نشان نمی‌دهند.
در حدود ۵٪ از موارد، amelogenesis imperfecta به دلیل جهش در ژن AMELX ایجاد شده و از طریق یک الگوی مرتبط با X به ارث می‌رسد. اگر ژن جهش یافته‌ای که سبب این اختلال شده در کروموزوم X یکی از دو کروموزوم جنسی قرار داشته باشد، وضعیتی مرتبط با X در نظر گرفته می‌شود. در اکثر موارد، مردان مبتلا به amelogenesis imperfecta مرتبط با X، ناهنجاری‌های دندانی شدیدتری را نسبت به زنان مبتلا تجربه می‌کنند.
سایر موارد آملوژنز ایمپرفکتا ناشی از جهش‌های ژنی جدید بوده و در افرادی که سابقه این اختلال را در خانواده خود ندارند، رخ می‌دهد.
در برخی افراد، این اختلال به دلیل یک جهش ژنتیکی خود به خودی (de novo) است که در سلول تخمک یا اسپرم رخ می‌دهد. در چنین شرایطی این اختلال از والدین به ارث نمی‌رسد.
نام‌های متعارف دیگر
AL و هیپوپلازی مادرزادی مینای دندان
علائم و نشانه‌ها
AI با مینای دندان معیوب یا از دست رفته شناسایی می‌شود. عوارض ثانویه این اختلال ممکن است شامل ترک خوردگی ، پوسیدگی زودهنگام، یا از دست دادن دندان و حساسیت به بیماری‌های متعدد بافت‌های اطراف دندان (پریودنتال) مانند لثه، رباط‌ها و استخوان‌های آلوئولی باشد که ریشه دندان در آن‌ها قرار گرفته است. همچنین دندان‌ها در معرض گرما یا سرما حساس می‌شوند.
در نوع اول یا hypoplastic (type I) دندان‌های فرد دارای تاج‌های کوچک تا معمولی است به طوری که دندان‌های بالا و پایین روی هم قرار نمی‌گیرند و با یکدیگر تماس ندارند. رنگ آن‌ها از سفید مایل به زرد تا زرد متمایل به قهوه‌ای متفاوت است. ضخامت مینای دندان هم از نازک و صیقلی تا معمولی همراه با شیارها، خطوط و یا حفره‌های متعدد است.
در نوع دوم یا hypomaturation (type II) معمولاً دندان‌ها سفید مایل به زرد یا قهوه‌ای هستند که ممکن است همراه با حساسیت، درد و سوزش همراه باشند. مینای دندان عموماً ضخامت طبیعی دارد، اما مستعد لب پر شدن یا خراش برداشتن است.
در نوع سوم یا hypocalcified (type III) بیماران دارای دندان‌های زبر سفید مایل به زرد تا قهوه‌ای بوده که احتمالاً با حساسیت، درد و سوزش همراه می‌باشند. این دندان‌ها معمولاً مقدار قابل توجهی از مواد سنگی از مایعات دهان را حمل می‌کنند. با وجودی که مینای دندان عموماً ضخامت طبیعی داشته اما مستعد لب پر شدن یا خراش برداشتن است.
در نوع چهارم یا hypomaturation/hypoplasia/taurodontism (type IV) دندان‌ها کوچک‌تر از حد معمول هستند که رنگ آن‌ها از سفید تا زرد مایل به قهوه‌ای متغیر می‌باشد. دندان‌ها از نظر ظاهری خالدار یا لکه‌دار هستند. مینای دندان نازک‌تر از حالت طبیعی بوده و قسمت‌هایی از آن‌ها حفره‌دار می‌باشند.
همانطور که طبقه بندی Al پیچیده است، نقش ژنتیک نیز در این اختلالات پیچیده می‌باشد که زیر گروه‌های فرعی شامل:
Type I hypoplastic AI
نوع IA: توارث اتوزومال غالب، جهش LAMB3
نوع IB: توارث اتوزومال غالب، جهش ENAM
نوع IC: توارث اتوزومال مغلوب، جهش ENAM
نوع IE: وراثت غالب مرتبط با X، جهش AMELX
نوع IE، X-linked 2: وراثت وابسته به X، ژن ناشناخته
نوع IF: توارث اتوزومال مغلوب، جهش AMBN
نوع IG: توارث اتوزومال مغلوب، جهش FAM20A
نوع IH: توارث اتوزومال مغلوب، جهش ITGB6
نوع IJ: توارث اتوزومال مغلوب، جهش ACPT
Type II hypomaturation AI
نوع IIA1: توارث اتوزومال مغلوب، جهش KLK4
نوع IIA2: توارث اتوزومال مغلوب، جهش MMP20
نوع IIA3: توارث اتوزومال مغلوب، جهش WDR72
نوع IIA4: توارث اتوزومال مغلوب، جهش C4orf26
نوع IIA5: توارث اتوزومال مغلوب، جهش SLC24A4
نوع IIA6: توارث اتوزومال مغلوب، جهش GPR68
Type III hypocalcified AI
نوع IIIA: توارث اتوزومال غالب، جهش FAM83H
نوع IIIB: توارث اتوزومال غالب، جهش AMTN
نوع IIIC: توارث اتوزومال مغلوب، جهش RELT
Type IV hypomaturation/hypoplasia/taurodontism AI
نوع IV: توارث اتوزومال غالب، جهش DLX3
نحوه تشخیص
تشخیص AI معمولاً با معاینه بصری، سابقه خانوادگی و معاینه اشعه ایکس در زمان رویش دندان انجام می‌گیرد. دندانپزشک ممکن است از یک ابزار دستی ساده جهت تشخیص انواع مختلف Al استفاده کند که در سن یک تا دو سالگی تشخیص انجام می‌شود.
اشعه ایکس که از خارج دهان گرفته می‌شود قادر است وجود دندان‌هایی را که هرگز رویش نکرده یا توسط آن‌ها جذب شده‌اند و تضاد بین مینا و عاج را نشان آشکار سازد.
درمان‌های شناخته شده
درمان این بیماری به نوع آملوژنزیس ایمپرفکتا، سن فرد مبتلا، نوع و شدت ناهنجاری مینای دندان بستگی دارد. اقدامات پیشگیرانه، انواع روکش‌ها، ایمپلنت، ترمیم تاج کامل و نوعی پروتز که دندان‌های معیوب را پوشش داده و اپن بایت(open bite) را اصلاح می‌کند، از درمان‌های عالی برای این اختلال شناخته شده است. خمیر دندان ضد حساسیت می‌تواند از حساسیت دردناک به گرما و سرما جلوگیری کند و مشاوره ژنتیک به خانواده‌های کودکان مبتلا به Al توصیه می‌گردد.
خلاصه
آملوژنزیس ایمپرفکتا یک اختلال نادر ژنتیکی در مینای دندان است. این وضعیت سبب می‌گردد دندان‌ها به طور غیرعادی کوچک، دچار تغییر رنگ، حفره دار یا شیاردار، مستعد سایش، شکستگی سریع و سایر ناهنجاری‌ها هم در دندان‌های شیری و هم دندان‌های دائمی (بزرگسالان) شو ند. محققان بالینی معمولاً آملوژنزیس ایمپرفکتا را به ۴ نوع اصلی و ۱۷ یا ۱۸ زیرواحد فرعی طبقه‌بندی کرده‌اند. hypoplastic (type I) ، hypomaturation (type II) ، hypocalcified (type III) و hypomaturation/hypoplasia/taurodontism (type IV) که ممکن است به عنوان یک صفت ژنتیکی مرتبط با X، اتوزومال غالب یا اتوزومال مغلوب بسته به نوع فرعی آن به ارث رسد.
مترجم: نگارالسادات موسوی
منابع:
