آلکاپتونوری چیست؟

آلکاپتونوریا (Alkaptonuria)  یا “بیماری ادرار سیاه” یک بیماری ژنتیکی بسیار نادر است که از تجزیه کامل دو جزء سازنده پروتئین (اسیدهای آمینه) به نام تیروزین و فنیل آلانین توسط بدن جلوگیری می‌کند.

این اختلال منجر به انباشت یک ماده شیمیایی به نام اسید هموژنتیزیک در بدن می‌شود.

این ماده می‌تواند ادرار و اجزایی از بدن را به رنگ تیره تبدیل کند و در طول زمان منجر به بروز طیف گسترده‌ای از مشکلات جسمی شود.

اسیدهای آمینه معمولاً در یک سری از واکنش‌های شیمیایی تجزیه می‌شوند. اما در بیماری آلکاپتونوری، اسید آمینه‌ای که در طی واکنش تولید می شود، یعنی اسید هموژنتیزیک، نمی‌تواند به طور کامل تجزیه شود.

این عدم تجزیه به این دلیل است که آنزیمی که به طور معمول اسید هموژنتیزیک را تجزیه می‌کند به خوبی کار نمی‌کند.

نکته : آنزیم‌ها پروتئین‌هایی هستند که باعث ایجاد واکنش‌های شیمیایی می‌شوند.

یکی از علائم اولیه این بیماری، پوشک‌های تیره رنگ است ، در واقع پوشک نوزاد سیاه رنگ خواهد شد، زیرا اسید هموژنتیزیک باعث می‌شود ادرار هنگامی که چندین ساعت در معرض هوا قرار می‌گیرد سیاه شود.

اگر این علامت فراموش شود یا نادیده گرفته شود، ممکن است این بیماری تا بزرگسالی فرد تشخیص داده نشود، زیرا معمولاً تا زمانی که فرد مبتلا به اواخر دهه 20 سالگی تا اوایل 30 سالگی برسد، علائم قابل توجه دیگری در بدن وی وجود ندارد.

علائم و نشانه‌ها در بزرگسالان

در طی سالیان متمادی، اسید هموژنتیزیک به آهستگی در بافت‌های مختلف سراسر بدن انباشت می‌شود.

این اسید آمینه تقریباً در هر ناحیه‌ای از بدن، از جمله غضروف، تاندون‌ها، استخوان‌ها، ناخن ها، گوش‌ها و قلب می‌تواند انباشته شود، همچنین بافت‌ها را تیره می‌کند و عامل بروز طیف گسترده‌ای از مشکلات جسمی می‌شود.

مفاصل و استخوان‌ها

هنگامی که یک فرد مبتلا به آلکاپتونوری به سن 20 یا 30 سالگی می‌رسد، ممکن است مشکلات مفصلی گسترده‌ای برای او ایجاد شود.

به طور معمول، فرد مبتلا علائمی همچون کمردرد و به دنبال آن زانو درد ، لگن درد و گرفتگی شانه را خواهد داشت. موارد مورد ذکر علائم اولیه آرتروز نیز می‌باشند.

در نهایت، غضروف ( که یک بافت سخت و انعطاف پذیر است و در سراسر بدن یافت می شود ) ممکن است شکننده شده و بشکند و همین امر می‌تواند منجر به آسیب مفاصل و ستون فقرات شود. در این گونه موارد عملیات تعویض مفصل مورد نیاز است.

گوش و چشم

علائم آشکار بیماری آلکاپتونوری در بزرگسالان شامل ضخیم شدن و تغییر رنگ آبی مایل به سیاه غضروف گوش است. به این علامت اکرونوز (ochronosis) نیز می‌گویند.

جرم گوش نیز ممکن است سیاه یا قهوه‌ای مایل به قرمز باشد.

این بیماری در بسیاری از افراد مبتلا باعث ایجاد لکه‌های قهوه‌ای یا خاکستری روی سفیدی چشم می‌شود.

پوست و ناخن

بیماری آلکاپتونوری می‌تواند منجر به تغییر رنگ عرق شود که این اتفاق می‌تواند لباس‌ها را لکه‌دار کرده و باعث ایجاد نواحی آبی یا سیاه در پوست برخی افراد شود. ناخن‌ها نیز ممکن است به رنگ آبی تبدیل شوند.

تغییرات رنگ پوست در مناطقی که در معرض نور خورشید قرار دارند و غدد عرق در آن‌ها بیشتر یافت می‌شود مانند گونه‌ها، پیشانی و زیر بغل آشکارتر است.

مشکلات تنفسی

اگر استخوان‌ها و ماهیچه‌های اطراف ریه‌ها منقبض شوند، می‌توانند از انبساط قفسه سینه جلوگیری کنند و این عامل منجر به تنگی نفس یا نقص عملکردی در تنفس شود.

مشکلات قلبی، کلیه و پروستات

تشکیل رسوب اسید هموژنتیزیک در اطراف دریچه‌های قلب می‌تواند باعث منقبض شدن و شکننده و سیاه شدن آنها شود. رگ‌های خونی نیز می توانند سست و ضعیف شوند.

این عامل می‌تواند منجر به بیماری‌های قلبی شود و گاهی ممکن است فرد مبتلا نیاز به تعویض دریچه قلب داشته باشد.

این تشکیل رسوب همچنین می‌تواند منجر به سنگ کلیه، سنگ مثانه و سنگ پروستات شود.

آلکاپتونوری چگونه به ارث می‌رسد ؟

هر سلول بدن حاوی 23 جفت کروموزوم است. این کروموزوم‌ها حامل ژن‌هایی هستند که شما از والدین خود به ارث برده‌اید.

هر یک از جفت کروموزوم از هر یک از والدین به ارث می‌رسد، به این معنی که (به استثنای کروموزوم‌های جنسی) دو نسخه از هر ژن در هر سلول وجود دارد.

ژن دخیل در آلکاپتونوری ژن HGD است. این ژن دستور برای ساخت آنزیمی به نام هموژنتیزات اکسیداز(homogentisate osxidase)، که برای تجزیه اسید هموژنتیزیک لازم است، را صادر می‌کند.

برای ابتلا به بیماری آلکاپتونوری باید دو نسخه از ژن معیوب HGD (یک نسخه از هر والدین) را به ارث ببرید. احتمال این رخداد بسیار اندک است و به همین دلیل است که ابتلا به این بیماری بسیار نادر است.

والدین یک فرد مبتلا به آلکاپتونوری اغلب فقط یک نسخه از ژن معیوب را دارند، یعنی این که والین فرد مبتلا هیچ علامت یا نشانه‌ای از این بیماری را ندارند.

نحوه مدیریت و کنترل بیماری آلکاپتونوری

آلکاپتونوری یک بیماری مادام العمر است و در حال حاضر هیچ درمان خاصی برای آن وجود ندارد.

با این حال، دارویی به نام nitisinone تا حدودی امید‌ها را برای درمان و مدیریت این بیماری زنده نگه داشته است . همچنین داروهای مسکن و تغییر سبک زندگی ممکن است به فرد مبتلا در مقابله با این بیماری کمک کند.

نیتیسینون

Nitisinone  برای درمان بیماری آلکاپتونوری مجوز ندارد ( این دارو در مرکز ملی آلکاپتونوریا، که یک مرکز درمانی برای همه بیماران آلکاپتونوری است و در بیمارستان دانشگاه رویال لیورپول قرار دارد) معرفی شده است.

Nitisinone میزان هموژنتیزیک اسید را در بدن کاهش می‌دهد. در حال حاضر استفاده از این دارو یک درمان آزمایشی است، اما تحقیقات در مورد اثربخشی آن ادامه دارد و تاکنون نیز نتایج امیدوارکننده‌ای به دست آمده است.

رژیم غذایی

اگر ابتلا به این بیماری در دوران کودکی تشخیص داده شود، می‌توان با کاهش دادن پروتئین در رژیم غذایی، از پیشرفت آن را جلوگیری کرد، این عمل ممکن است سطح تیروزین و فنیل آلانین را در بدن شما کاهش دهد.

رژیم غذایی کم پروتئین همچنین می‌تواند در کاهش عوارض جانبی بالقوه داروی نیتیسینون در دوران بزرگسالی مفید واقع شود. پزشک و یا متخصص تغذیه می‌تواند در این مورد به شما توصیه‌های مناسب را ارائه کند.

ورزش

اگر بیماری آلکاپتونوری باعث درد و مشکلات عضلانی شود، ممکن است این برداشت را داشته باشید که ورزش عوارض بیماری شما را بدتر می‌کند. اما ورزش سبک و منظم در واقع می‌تواند همراه با عضله سازی و تقویت مفاصل به شما کمک کند.

ورزش همچنین برای کاهش استرس، کاهش وزن و بهبود وضعیت جسمی مفید است که همه این‌ها می‌تواند فشار بیماری بر روی شما را کاهش دهد.

انجمن AKU توصیه می‌کند از ورزش‌هایی که به مفاصل شما فشار بیشتری وارد می‌کنند، مانند بوکس، فوتبال و راگبی خودداری کنید و به جای آن از ورزش‌های سبک‌تر مانند یوگا، شنا و پیلاتس استفاده کنید.

پزشک عمومی یا فیزیوتراپیست می‌تواند به شما کمک کند تا یک برنامه ورزشی مناسب برای انجام دادن در خانه داشته باشید. پیروی از این برنامه بسیار مهم است زیرا این خطر وجود دارد که ورزش اشتباه ممکن است به مفاصل شما آسیب برساند.

مسکن برای مقابله با درد

در مورد مسکن‌ها و سایر تکنیک‌ها برای کنترل درد باید با پزشک صحبت کنید.

حمایت عاطفی و احساسی

تشخیص بیماری آلکاپتونوری در ابتدا می‌تواند گیج کننده و طاقت فرسا باشد. مانند بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری بلند مدت، کسانی که متوجه ابتلا به آلکاپتونوری می‌شوند ممکن است احساس اضطراب یا افسردگی داشته باشند. اما اشخاصی هستند که می‌توانید با آنها صحبت کنید و کمک بگیرید. اگر احساس می‌کنید برای مقابله با بیماری خود به حمایت معنوی نیاز دارید، با پزشک عمومی خود صحبت کنید.

عمل جراحي

در مواقعی که مفاصل آسیب دیده‌اند و نیاز به تعویض دارند، یا اگر دریچه‌های قلب یا عروق تنگ شده باشند، ممکن است فرد مبتلا به جراحی نیاز داشته باشد.

امید به زندگی در افراد مبتلا به بیماری آلکاپتونوری

افراد مبتلا به آلکاپتونوری امید به زندگی وعمری طبیعی دارند. با این حال، آنها معمولاً علائم شدیدی مانند درد و از دست دادن حرکت در مفاصل را تجربه می‌کنند که به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی آنها تأثیر می‌گذارد.

کار کردن و انجام فعالیت‌های شدید بدنی معمولاً بسیار طاقت فرسا می‌شود و در نهایت ممکن است فرد مبتلا برای رفت و آمد به وسایل کمک حرکتی مانند ویلچر نیاز داشته باشد.

مترجم: مهندس محمد معین باشی

مطالعه صدها مطلب علمی در حوزه بیولوژی

آرشیو جدیدترین خبرهای روز دنیای بیولوژی