آزمایش کشت ادرار: نحوه‌ی بررسی و تفسیر نتایج

آزمایش کشت ادرار چیست؟

آزمایش کشت ادرار یکی از رایج‌ترین آزمایش‌های تشخیصی در میکروبیولوژی بالینی است که برای تشخیص عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs) انجام می‌شود. این آزمایش در تشخیص عفونت‌های ادراری، شناسایی عوامل بیماری‌زا، و تعیین حساسیت میکروارگانیسم‌ها به آنتی‌بیوتیک‌ها بسیار مفید است. در این مقاله، فرآیند انجام آزمایش کشت ادرار، نحوه‌ی بررسی نتایج، و تفسیر آن‌ها مورد بحث قرار خواهد گرفت.

مراحل جمع‌آوری نمونه

کیفیت و دقت نتایج آزمایش کشت ادرار به شدت به روش صحیح جمع‌آوری نمونه بستگی دارد.

• روش جمع‌آوری:
  • روش تمیز (Clean-catch midstream):  این روش رایج‌ترین روش جمع‌آوری ادرار است. ابتدا ناحیه پرینه با محلول آنتی‌سپتیک تمیز شده و سپس ادرار در یک ظرف استریل جمع‌آوری می‌شود.
  • سوندگذاری (Catheterization): برای بیمارانی که قادر به جمع‌آوری نمونه نیستند، استفاده می‌شود.
  • پونکسیون سوپراپوبیک (Suprapubic aspiration): در موارد خاص، مخصوصاً در نوزادان یا برای تشخیص عفونت‌های عمیق‌تر استفاده می‌شود.

• حفظ نمونه:
  • نمونه باید بلافاصله در دمای ۴ درجه سانتی‌گراد نگهداری شده و در کمتر از ۲ ساعت به آزمایشگاه منتقل شود تا از تکثیر باکتری‌های غیرمرتبط جلوگیری شود.

فرآیند انجام کشت

• کشت نمونه:
  • حجم مشخصی از نمونه (معمولاً ۱ میکرولیتر) روی محیط‌های کشت مناسب، مانند آگار خون یا مک‌کانکی آگار، کشت داده می‌شود.
  • پلیت‌ها در دمای ۳۷ درجه سانتی‌گراد به مدت ۲۴-۴۸ ساعت انکوبه می‌شوند.
• شمارش کلونی:
  • تعداد کلونی‌های رشد یافته در محیط کشت شمارش شده و نتایج به صورت CFU/mL گزارش می‌شود. برای تشخیص عفونت ادراری، معمولاً تعداد کلونی بیش از ۱۰۵ CFU/mL نشان‌دهنده عفونت است، اما در برخی موارد (مانند نمونه‌های سوند یا پونکسیون سوپراپوبیک) تعداد کمتر نیز می‌تواند معنی‌دار باشد.

بررسی نتایج کشت

• شناسایی ارگانیسم‌ها:
  • از تست‌های بیوشیمیایی و روش‌های مدرن مولکولی مانند PCR برای شناسایی باکتری‌ها استفاده می‌شود.
  • باکتری‌های شایع شامل Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Proteus mirabilis,  و Staphylococcus saprophyticus هستند.
• آزمایش حساسیت آنتی‌بیوتیکی:
  • تعیین حساسیت باکتری‌ها به آنتی‌بیوتیک‌ها (Antibiogram) انجام می‌شود تا درمان مناسب تجویز شود.
  • روش‌های دیسک دیفیوژن (Disk diffusion) یا MIC (Minimal Inhibitory Concentration) برای این منظور به کار می‌روند.

تفسیر نتایج کشت

• عفونت‌های واقعی:
  • نتایج مثبت با تعداد کلونی بالا بیش از ۱۰۵ CFU/mL نشان‌دهنده عفونت واقعی هستند.
  • وجود علائم بالینی مانند تکرر ادرار، سوزش ادرار، و تب نیز تفسیر نتایج را تأیید می‌کند.
• آلودگی نمونه:
  • رشد چندین نوع باکتری یا تعداد کم کلونی‌ها کمتر از ۱۰۳ CFU/mL معمولاً نشان‌دهنده آلودگی است.
  • آلودگی ممکن است ناشی از روش نادرست جمع‌آوری یا نگهداری نمونه باشد.
• عفونت‌های بدون علائم:
  • در برخی موارد، کشت مثبت بدون وجود علائم بالینی گزارش می‌شود (باکتریوری بدون علامت). این موارد معمولاً در بیماران باردار یا افراد دچار نقص ایمنی اهمیت بیشتری دارند.

موارد خاص در آزمایش کشت ادرار

• عفونت‌های دستگاه ادراری تحتانی در زنان جوان:
  •  Staphylococcus saprophyticus شایع‌ترین عامل است.
  • آزمایش کشت ادرار در این موارد معمولاً تعداد بالای CFU/mL نشان می‌دهد.
• بیماران بستری:
  • عوامل مقاوم به آنتی‌بیوتیک مانند  Pseudomonas aeruginosa و Enterococcus faecium ممکن است شایع باشند.
  • کشت در این موارد نیازمند بررسی دقیق‌تر و روش‌های پیشرفته است.
• عفونت‌های قارچی:
  • در بیماران دارای نقص ایمنی،  Candida ممکن است عامل عفونت باشد.
  • محیط‌های کشت ویژه مانند Chromagar برای تشخیص استفاده می‌شوند.

محدودیت‌ها و مشکلات

• آلودگی نمونه:
  • روش‌های نادرست جمع‌آوری می‌تواند باعث رشد ارگانیسم‌های غیرمرتبط شود.
• نتایج منفی کاذب:
  • در مواردی که بیمار قبلاً آنتی‌بیوتیک مصرف کرده یا تعداد باکتری‌ها بسیار کم باشد، ممکن است نتایج منفی کاذب مشاهده شود.
• تنوع در نتایج:
  • محیط کشت، شرایط انکوباسیون، و روش شمارش کلونی‌ها می‌تواند نتایج را تحت تأثیر قرار دهد.

بررسی میزان پروتئین در ادرار

میزان پروتئین در ادرار می‌تواند نشان‌دهنده‌ی وضعیت سلامت کلیه‌ها باشد. آزمایش پروتئین ادرار معمولاً به دو روش انجام می‌شود:

• نوار تست ادرار (Urine Dipstick Test):
  • این روش سریع و آسان است و میزان تقریبی پروتئین را نشان می‌دهد. اگر نتیجه مثبت باشد، نیاز به بررسی‌های تکمیلی دارد.

• اندازه‌گیری کمی پروتئین (Quantitative Protein Measurement):
  • برای اندازه‌گیری دقیق‌تر، از تست‌های ۲۴ ساعته ادرار یا نسبت پروتئین به کراتینینProtein/Creatinine Ratio استفاده می‌شود.

افزایش پروتئین در ادرار (پروتئینوری) ممکن است نشان‌دهنده بیماری‌های کلیوی، دیابت، یا عفونت باشد. بررسی علت افزایش پروتئین نیازمند ارزیابی بالینی و آزمایش‌های تکمیلی است.

بررسی pH ادرار

pH ادرار نشان‌دهنده اسیدی یا قلیایی بودن آن است و اطلاعات مفیدی در مورد وضعیت متابولیک و سلامت کلیه‌ها ارائه می‌دهد:

• محدوده طبیعی pH : بین ۴.۵ تا ۸ است. pH ادرار می‌تواند تحت تأثیر رژیم غذایی، داروها، و شرایط بیماری قرار گیرد.
• pH اسیدی: ممکن است نشان‌دهنده کتواسیدوز دیابتی، کم‌آبی بدن، یا مصرف پروتئین بالا باشد.
• pH قلیایی: می‌تواند به علت عفونت‌های دستگاه ادراری ناشی از باکتری‌های تولیدکننده اوره‌آز (مانند Proteus)، رژیم غذایی قلیایی، یا مصرف داروهای قلیایی باشد.

pH ادرار معمولاً با استفاده از نوار تست ادرار یا دستگاه‌های پیشرفته‌تر اندازه‌گیری می‌شود و به عنوان یک شاخص کمکی در تشخیص بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نتیجه‌گیری

آزمایش کشت ادرار یک ابزار مهم در تشخیص و مدیریت عفونت‌های دستگاه ادراری است. درک روش‌های صحیح جمع‌آوری، کشت، و تفسیر نتایج برای بهبود دقت و کارایی این آزمایش ضروری است. با پیشرفت‌های اخیر در تکنولوژی‌های مولکولی و روش‌های سریع تشخیص، آینده آزمایش کشت ادرار به سمت روش‌های دقیق‌تر و زمان‌برتر پیش می‌رود. توجه به محدودیت‌ها و تفسیر دقیق نتایج می‌تواند به بهبود مدیریت بیماران و کاهش عوارض کمک کند.

همچنین بخوانید:

• دوره مهارت آموزی تکنسین علوم آزمایشگاهی

نویسنده: مهرداد ایزدی راد