آتاکسی تلانژکتازی (Ataxia telangiectasia)

شرح: آتاکسی تلانژکتازی (Ataxia telangiectasia) که به اسم سندروم Louis-Bar  هم معروف است یک ناهنجاری آتوزومی مغلوب است و  بیشتر با مشکلات نورولوژیکی پیشرونده شناخته می‌شود.این  بیماری با اختلال پیشرونده هماهنگی حرکات ارادی (آتاکسی)، ضایعات قرمز رنگ پوست و غشاهای مخاطی به دلیل گشاد شدن رگ های خونی (تلانژکتازی) و اختلال در عملکرد سیستم ایمنی (نقض ایمنی سلولی وهومورال) که  که منجر به افزایش حساسیت به عفونت های تنفسی می شود، مشخص می شود. افراد مبتلا به AT همچنین در معرض افزایش خطر ابتلا به بدخیمی های سیستم لنفاوی (لنفوم)، اندام های خون ساز (به عنوان مثال، لوسمی)و مغز هستند.

در مبتلایان به AT، آتاکسی پیشرونده معمولاً در دوران نوزادی ایجاد می‌شود و در ابتدا ممکن است با تاب خوردن غیرطبیعی سر و تنه مشخص شود. با پیشرفت بیماری، این وضعیت منجر به ناتوانی در راه رفتن (ambulation) در اواخر کودکی یا نوجوانی می شود.  آتاکسی اغلب با مشکل در صحبت کردن (dysarthria)، اختلال در هماهنگی حرکات چشمnystagmus)) و ترشح آب دهان همراه است. تلانژکتازی ممکن است در اواسط کودکی ایجاد شود، که اغلب در نواحی در معرض آفتاب از پوست، مانند پل بینی، گوش‌ها و غشای مخاطی چشم ظاهر می‌شود.

علائم بالینی آتاکسی تلانژکتازی :

آتاکسی تلانژکتازی (Ataxia telangiectasia) کاهش هماهنگی عضلانی است که معمولاً زمانی که کودک شروع به راه رفتن می کند ظاهر می‌شود. در این بیماری هماهنگی عضلات (به ویژه در ناحیه سر و گردن) مختل می‌شود و ممکن است لرزش  وانقباضات غیرارادی عضلات رخ دهد. افراد مبتلا به آتاکسی تلانژکتازی هوش طبیعی دارند، اما با گذشت زمان، گفتار نامفهوم، مشکل در نوشتن و امور دیگر دارند. تلانژکتازی‌ها معمولاً در بین سه تا شش سالگی در چشم‌ها شروع می‌شوند، اگرچه ممکن است زودتر رخ دهند. این وضعیت ممکن است به پلک‌ها، صورت، گوش‌ها، سقف دهان گسترش پیدا کند. پلک زدن و حرکات سریع چشم ممکن است به تدریج ایجاد شود.

تاخیر در رشد می تواند با کمبود هورمون رشد مرتبط باشد. پیری زودرس تقریباً در نود درصد افراد مبتلا رخ می‌دهد و با موهای خاکستری ، پوست خشک، نازک، چروکیده دوران نوجوانی مشخص می‌شود. انواعی از مشکلات پوستی یا موی در برخی موارد ایجاد شود. ناهنجاری‌های غدد درون ریز ممکن است با رشد ناقص جنسی در مردان و زنان همراه باشد.

اتیولوژی:

جهش در ژن   ATM با موقعیت کروموزومی 11q22.3 باعث ایجاد این بیماری می‌شود. محصول پروتئینی این ژن، که به عنوان پروتئین کیناز عمل می‌کند، در کنترل تقسیم سلولی و تعمیر DNA نقش دارد. به هنگام آسیب DNA، تقسیم سلولی را متوقف ساخته و با فعال کردن دیگر پروتئین‌های دخیل در ترمیم DNA نظیرP53  امکان تعمیر شکستگی‌های کروموزومی را فراهم می‌کند.  همچنین این پروتئین در تکوین و فعالیت سیستم عصبی و ایمنی نقش مهمی را بازی می‌کند.

جهش در  ژن ATM باعث کاهش و یا فقدان عملکرد ATM می‌شود. نقص در این پروتئین، تاخیر در تجمع پروتئین  p53 را به دنبال دارد. در نتیجه، سلول‌های با DNA آسیب دیده  بدون تعمیر مناسب DNA خود، به تقسیم ادامه می‌دهند و افزایش خطر ابتلا به سرطان را به دنبال خواهد داشت.  سلول‌های بیماران افزایش ناهنجاری‌های خودبه خودی کروموزومی را نشان می‌دهند و بیماران در معرض خطر افزایش یافته ابتلا به بدخیمی‌های لوسمی یا لنفوئیدی هستند. در نتیجه‌ی فقدان این پروتئین، مرگ سلول‌ها اتفاق می‌افتد و به دنبال آن سلول‌های مخچه از دست می‌روند که مشکلات حرکتی این بیماری را باعث می‌شود.

تقریباً نیمی از سرطان‌های انسانی با نقض در فعالیت پروتئین سرکوب کننده تومور p53همراه هستند. قرار گرفتن در معرض تشعشعات یونیزان (مانند اشعه ایکس)، معمولاً فعال کردن مستقیم p53 به واسطه ی پروتئین ATM را افزایش می‌دهد. با این حال، در افراد مبتلا به آتاکسی تلانژکتازی، کمبود فعالیت پروتئین ATM منجر به حساسیت شدید به پرتوها می‌شود.

تشخیص:

هر زمان که کودک علائم آتاکسی تلانژکتازی (Ataxia telangiectasia) و راه رفتن نامتعادل داشته باشد، مشکوک به A-T است. آنالیز ژن ATM در دسترس است و جهش‌های ژنتیکی را می‌توان در حدود 90 درصد از افراد مبتلا به A-T شناسایی کرد. آزمایشات زیر برای تعیین اینکه آیا فردی A-T یا نوع دیگری از آتاکسی دارد مفید خواهد بود.

• ایمونوبلات پروتئین ATM بهترین آزمایش برای تشخیص A-T است. تقریباً همه افراد مبتلا به A-T دارای مقادیر بسیار کم یا بدون پروتئین ساخته شده توسط ژن ATM هستند.
• سنجش حساسیت پرتویی: از آنجایی که افراد مبتلا به A-T حساسیت بیشتری به اشعه دارند، نمونه برداری از سلول‌ها و آزمایش نمونه با پرتودرمانی می‌تواند به تشخیص کمک کند. ممکن است تا 3 ماه طول بکشد تا از این آزمایش نتیجه گرفت.
• سنجش فعالیت ATM کیناز: فعالیت کم یا فقدان فعالیت به این معنی است که احتمالاً یک جهش در ژن ATM وجود دارد.

درمان:

درمان فعلی  AT کنترل علائم است. برای عفونت‌های تنفسی داروی آنتی بیوتیک و تزریق گاماگلوبولین در برخی موارد ممکن است موثر باشد. اجتناب از قرار گرفتن در معرض نور خورشید ممکن است به کنترل گسترش و شدت رگ‌های خونی  گشاد شده (تلانژکتازی) کمک کند. در برخی موارد گزارش شده است که درمان با ویتامین E باعث تسکین موقت برخی علائم می‌شود، اما برای جلوگیری از مسمومیت باید فقط تحت نظر پزشک مصرف شود. فیزیوتراپی به حفظ قدرت عضلانی و جلوگیری از انقباض اندام کمک می‌کند.

خلاصه:

آتاکسی تلانژکتازی (Ataxia telangiectasia) یک بیماری ژنتیکی پیچیده است که بر روی سیستم عصبی، سیستم ایمنی و سایر سیستم های بدن تاثیر می‌گذارد. علائم این بیماری که از دوران خردسالی بروز پیدا می‌کند شامل آتاکسی(اختلال در حرکات ارادی)، تلانژکتازی چشمی پوستی، مشکل در صحبت کردن، کاهش سرعت رشد، عفونت به خصوص عفونت گوش، سینوس و ریه ، تغییرات زودرس در مو و پوست و حساسیت به پرتوها می‌باشد. سلول‌های بیماران افزایش ناهنجاری‌های خودبه خودی کروموزومی را نشان می‌دهند و بیماران در معرض خطر افزایش یافته ابتلا به بدخیمی‌های لوسمی یا لنفوئیدی هستند.

مترجم: مریم راحمی

مطالعات بیشتر در بخش راهنمای علمی سایت