عفونت ریکتزیا: ریکتسیوزهای ناشی از کنه و تب خالدار

مقدمه‌ای بر عفونت ریکتزیا

• ریکتزیا یک باکتری کوچک درون‌سلولی است که اندازه‌ای در حدود 0.3 تا 2 میکرومتر دارد. به دلیل اندازه کوچکش، تصور می‌شد که یک ویروس باشد.
• این باکتری‌ها در سیتوپلاسم سلول‌های یوکاریوتی با تقسیم دوتایی تکثیر می‌شوند و ماده ژنتیکی آن‌ها DNA و RNA است.
• این باکتری‌های گرم منفی کوچک در مجرای روده کنه‌، کک و چیگرها یافت می‌شوند. باعث ایجاد بیماری به نام تب خالدار کوه راکی، آبله ریکتزیال، تیفوس اپیدمی و تیفوس موش می‌شوند.
• متعلق به خانواده Rickettsiaceae و از سه جنس به نام‌های Rickettsia، Orientia و Candidatus Cryptoprodotis تشکیل شده است.
• Rickettsia و Orientia ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند در حالی که Candidatus Cryptoprodotis در کنه‌ها شناسایی شده و باعث ایجاد عفونت در انسان نمی‌شوند.
• در جنس Rickettsia تا به امروز 25 گونه شناخته شده و به چهار گروه طبقه‌بندی می‌شوند.

تیفوس شامل Rickettsia typhi منتقله از کک و Rickettsia prowazekii ناشی از شپش، گروه تب خالدار توسط 21 گونه Rickettsiae ایجاد می‌شود، سومین گروه Rickettsia bellii و چهارمین گروه Rickettsia Canadensis است.

1. Rickettsii rickettsiosis شایع‌ترین بیماری منتقله از طریق کنه در ایالات متحده است که باعث تب خالدار کوه راکی ​​می‌شود.

میزان مرگ و میر بالای آن حدود 30 درصد در موارد درمان نشده است. اما حتی با درمان مناسب نیز 72 درصد در بیمارستان بستری می‌شوند و میزان مرگ و میر بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها 4 درصد است.

ویژگی‌های ریکتزیا

• از گروه باکتری‌های گرم منفی می‌باشند.
• فاقد هاگ هستند.
• غیر متحرک‌اند.
• از باکتری‌های پلئومورفیک هستند.
• کوکسی (~0.1μm)، باسیل (1 تا 4μm) قیطانی (تا 10μm)
• ژنوم حلقوی (1 تا 2.1 مگابایت) دارند.
• با تقسیم دوتایی زیاد می‌شوند.
• حاوی یک لایه پروتئین میکروکپسولی در بالای غشای خارجی هستند.
• نمی‌توانند در یک محیط مصنوعی حاوی مواد مغذی زنده بماند.
• می‌توانند در سلول‌های بافتی یا کشت جنین مرغ رشد کنند.

اکولوژی و اپیدمیولوژی ریکتزیا

• Rickettsia در سراسر مناطق گرمسیری، نیمه گرمسیری و معتدل بر اساس در دسترس بودن بندپایان کوچکی که خون‌ انسان را می‌مکند توزیع شده است.
• موش‌ها ناقل اولیه R. Typhi هستند که توسط کک ناقل موش به پستانداران منتقل می‌شوند و مسئول ایجاد تیفوس موش هستند.
• کنه‌ها همچنین ناقل بندپایان هماتوفاژ هستند که ریکتسیوزهای استوایی را با گزیدن به انسان منتقل می‌کنند و از طریق بزاق منتقل می‌شوند.
• دوره عفونت 6 ساعت است که اتصال و تغذیه روی سطح پوست میزبان قبل از انتقال طول می‌کشد.
• ریکتزیوزهای منتقله از کنه و گروه‌های تب خالدار در کنه‌ها به دو طریق انتقال می‌یابند یا از طریق انتقال مرحله به مرحله) یا از طریق تخمدان (انتقال باکتری از ماده بالغ به تخمک).
• عفونت همچنین می‌تواند با خاراندن و مالیدن مدفوع کنه عفونی به پوست سرایت کند.
• ریکتسیوزها در طول سفرهای بین المللی، به عنوان بیماری مشترک بین انسان و دام  منتقل می‌شوند. چراکه کنه‌ها توسط پرندگان، سنجاب‌های پرنده آمریکای شمالی و انگل‌های بیرونی آن‌ها منتقل می‌شوند.
• متوجه شده‌اند که چرخه انسان و دام نیز نقش مهمی در چرخه زندگی تیفوس ریکتزیا ایفا می‌کند.
• اکثر موارد ریکتسیوز تب خالدار انسان در تابستان به دلیل فعالیت زیاد در معرض تماس بین انسان و کنه رخ می‌دهد.
• کودکان 5 تا 9 ساله و بزرگسالان 40 تا 64 ساله گروه‌های پرخطر برای تب خالدار کوه راکی ​​هستند.
• بر اساس تجزیه و تحلیل پایگاه داده GeoSentinel، حدود 3.1٪ از مسافران مبتلا به ریکتسیوز هستند.
• افزایش تعداد مبتلایان به عفونت‌های ریکتسیوزیس و گسترش چندین گونه کنه به سمت شمال ممکن است به دلیل گرم شدن کره زمین باشد.

بیماری‌زایی ریکتزیوز

• ریکتسیوز انسانی، از طریق نیش یا مدفوع شپش یا کنه آلوده روی سطح پوست فرد (یا از طریق راه مدفوع-دهانی) منتقل می‌شود.
• عفونت پس از حمله ریکتزیا به اندوتلیوم عروقی، تکثیر در سیتوپلاسم و انتشار از طریق جریان خون به قسمت‌های مختلف بدن رخ می‌دهد.
• سپس اندوتلیوم عروقی و سلول‌های عضلانی صاف را با افزایش پاسخ‌های فاکتور ایمنی آلوده می‌کند.
• عفونت منتشره نفوذپذیری سلول‌های عروقی را افزایش می‌دهد و مایعات در محیط بین سلولی جمع می‌شوند.
• این امر منجر به کاهش حجم خون شده و می‌تواند باعث شوک هیپوولمیک و مرگ شود.
• سایر اندام‌های حیاتی آسیب دیده مغز، کبد، ریه‌ها، قلب و غدد فوق کلیوی هستند که باعث بروز بیماری‌هایی مانند مننژوانسفالیت و پنومونیت بینابینی می‌شوند.
• عفونت همچنین می‌تواند از طریق استنشاق ارگانیسم‌ها یا مدفوع آن‌ها منتقل شود که عمدتاً در افراد مشغول در آزمایشگاه‌ها به دلیل بهداشت ضعیف آزمایشگاه رخ دهد.
• هنگامی که کلیه عفونی می‌شود، نارسایی حاد کلیه می‌تواند به دلیل کاهش پرفیوژن مایع رخ دهد.
• نشت عروقی پلاسما به فضاهای آلوئولی منجر به تبادل گاز در ریه‌ها و ایجاد هیپوکسمی می‌شود.
• ایمنی سلولی سلول میزبان برای مهار ریکتزیای داخل سلولی با از بین بردن آن در سلول‌های اندوتلیال با تولید اکسید نیتریک القایی حائز اهمیت است.
• اکسید نیتریک القایی توسط سیتوکین‌های گاما اینترفرون و فاکتور نکروز تومور فعال می‌شود.
• سلول‌های کشنده طبیعی نیز پاسخ‌های ایمنی در برابر بیماری ریکتزیال تولید می‌کنند. پاسخ ایمنی هومورال نیز آنتی‌بادی‌هایی را علیه پروتئین غشای خارجی تولید کرده و از عفونت مجدد جلوگیری می‌کند.

سندرم‌ بالینی ریکتزیوز

• دوره کمون معمولاً 7 روز با علائم اولیه سردرد شدید، تب، لرز، ضعف و میالژی است.
• بثورات ماکولا ممکن است پس از چند روز ایجاد شود و به طور معمول در مچ دست، مچ پا، کف دست و کف پا در مرحله اولیه ظاهر می‌شود و در سراسر تنه پخش می‌شود.
• بیماری‌هایی مانند تب خالدار کوه راکی، آبله ریکتزیال، تیفوس همه‌گیر، و تیفوس موش توسط گونه‌های ریکتزیا ایجاد می‌شوند.
• این بیماری دارای عوارض زیادی مانند نارسایی تنفسی، آنسفالیت و نارسایی حاد کلیه می‌باشد. ممکن است بیمار در عرض 5 روز از شدت آن فوت کند.

تشخیص ریکتزیوز

• تشخیص اولیه بر اساس مشاهدات بالینی با تشخیص ایمونوهیستوشیمی با بیوپسی پوستی از ضایعات پوستی برای تشخیص آنتی‌ژن، صورت می‌گیرد.
• آزمایش‌های سرولوژیکی برای تأیید تشخیص با استفاده از نمونه‌های سرم انجام می‌شود. اما ممکن است آنتی‌بادی‌ها در مرحله اولیه عفونت شناسایی نشوند.
• تشخیص ریکتزیوز در یک کشت مصنوعی دشوار است. بنابراین، آن‌ها در سلول‌های میزبان یوکاریوتی زنده مانند تخم‌های جنینی، کشت بافت، کشت‌های سلولی بدون آنتی‌بیوتیک و بسیاری از حیوانات آزمایشگاهی حساس دیده می‌شوند.
• ریکتزیا بر روی رده‌های سلولی مانند HeLa، Hep2، Detriot-6 و فیبروبلاست‌های موش برای می‌توانند رشد کنند. برای کشت و جداسازی، آن‌ها را در جنین‌های جوجه 5 تا 6 روزه کشت می‌دهند.
• برای جداسازی گونه‌های Rickettsia از نمونه‌های حیوانی، از خوکچه هندی، موش و جوجه‌تیغی استفاده می‌کنند.
• برای تشخیص تب لکه‌دار کوه راکی، از آزمایش آنتی‌بادی فلورسنت مستقیم استفاده می‌شود، زیرا روشی سریع و اختصاصی است.
• IFA و ELISA تست‌های سرولوژیکی جدید برای تشخیص زودهنگام بیماری ریکتزیال هستند.

درمان ریکتزیوز

برای درمان ریکتسیوز از آنتی بیوتیک‌هایی مانند داکسی‌سایکلین، تتراسایکلین، کلرامفنیکل و فلوروکینولون‌ها استفاده می‌گردد.

داکسی سایکلین موثرتر است و باید در مراحل اولیه عفونت تجویز شود. در حالی که کلرامفنیکل اثر کمتری دارد و در دوران بارداری تجویز می‌شود.

پیشگیری و کنترل ریکتزیوز

برای محدود کردن خطر عفونت، استفاده از لباس‌های محافظ، کرم‌های دافع حشرات و حذف کنه‌های چسبیده احتمال انتقال را کاهش دهیم.

از فعالیت‌هایی مانند راه رفتن در بوته‌ها و کمپینگ که می‌توانند احتمال تماس مستقیم انسان با کنه‌، شپش و کک‌ها را افرایش دهند، خودداری کنید.

تا به امروز واکسنی برای عفونت ریکتزیال در دسترس قرار نگرفته است، بنابراین بهتر است از تماس مستقیم با این ناقلان جلوگیری شود.

همچنین بخوانید:

• روتاویروس چیست؟ ساختار، ژنوم، اپیدمیولوژی و علائم
• ویروس زیکا

مترجم: شقایق مرتاضی

منبع