بیماری کاناوان (Canavan disease)

فهرست مطالب نمایش

شرح بیماری بیماری کاناوان

بیماری کاناوان (Canavan disease) به گروهی از اختلالات معروف به لوکودیستروفی مربوط است. لوکودیستروفی‌ها گروهی از اختلالات نادر، پیش رونده، متابولیک و ژنتیکی هستند که می‌توانند مغز، نخاع و اغلب اعصاب خارج از سیستم عصبی مرکزی (اعصاب محیطی) را تحت تاثیر قرار دهند.

هر نوع لوکودیستروفی، ناشی از یک ناهنجاری است که بر یک ژن خاص تأثیر گذاشته و منجر به رشد غیرطبیعی یکی از حداقل 10 ماده شیمیایی تشکیل دهنده‌ی ماده‌ی سفید مغز می‌شود.

ماده‌ی سفید بافتی است که از رشته‌های عصبی تشکیل شده است. بسیاری از این رشته‌های عصبی توسط مجموعه‌ای از چربی‌ها (لیپید) و پروتئین‌هایی به نام میلین پوشیده شده‌اند. میلین (که ممکن است به عنوان غلاف میلین شناخته شود) از رشته‌های عصبی محافظت کرده و به عنوان یک عایق عمل می‌کند همچنین سرعت انتقال سیگنال‌های عصبی را افزایش می‌دهد.

هر نوع لوکودیستروفی بخش متفاوتی از غلاف میلین را تحت تاثیر قرار می‌دهد و منجر به طیف وسیعی از مشکلات عصبی می‌شود.

علائم و نشانه‌ها

علائم شایع ترین (و جدی ترین) شکل بیماری کاناوان (Canavan disease) معمولاً در اوایل دوران نوزادی ظاهر می‌شود (معمولاً بین سه تا شش ماهگی). پس از این مرحله، به سرعت پیشرفت می‌کند و با مواردی چون ناتوانی ذهنی، از دست دادن مهارت‌های حرکتی به دست آمده، مشکلات تغذیه، تون عضلانی غیرطبیعی (یعنی فلوپی اولیه – هیپوتونی – که در نهایت ممکن است به اسپاستیسیتی تبدیل شود)، کنترل ضعیف سر و مگالوسفالی (بزرگ شدن غیر طبیعی سر) همراه است. فلج، کوری، یا تشنج نیز ممکن است رخ دهد.

نوع دیگری از بیماری کاناوان وجود دارد که کمتر جدی است و شیوع پایین تری دارد، در این نوع، علائم دیرتر بروز می‌کنند و اغلب آنقدر خفیف و غیراختصاصی است که به عنوان تظاهرات بیماری کاناوان شناخته نمی‌شود. به نظر نمی‌رسد که این نوع از کاناوان تاثیری بر طول عمر داشته‌ باشد و معمولاً به موارد جزئی تاخیر در رشد گفتار و مهارت‌های حرکتی محدود می‌شود.

دلایل بیماری

جهش در ژن ASPA باعث بیماری کاناوان می‌شود. ژن ASPA دستورالعمل‌هایی را برای ساخت آنزیمی به نام آسپارتواسیلاز ارائه می‌دهد. این آنزیم معمولاً ترکیبی به نام N-acetyl-L-aspartic acid (NAA) را تجزیه می‌کند که عمدتاً در نورون‌های مغز یافت می‌شود. عملکرد NAA نامشخص است. محققان گمان می‌کردند که این ماده در تولید غلاف میلین نقش داشته باشد، اما مطالعات اخیر نشان می‌دهد که NAA این عملکرد را ندارد. بلکه این آنزیم ممکن است در انتقال مولکول‌های آب به خارج از نورون‌ها نقش داشته باشد.

جهش در ژن ASPA باعث کاهش عملکرد آسپارتواسیلاز می‌شود که از تجزیه طبیعی NAA جلوگیری می‌کند. جهش‌هایی که باعث شکل نوزادی بیماری کاناوان می‌شود، به شدت فعالیت آنزیم را مختل می‌کند و موجب می‌شود NAA تا سطوح بالایی در مغز ایجاد شود. جهش‌هایی که باعث شکل خفیف این اختلال می‌شوند، اثرات خفیف تری بر فعالیت آنزیم دارند که منجر به تجمع کمتر NAA می‌شود.

مقدار زیاد NAA در مغز، با علائم و نشانه‌های بیماری کاناوان مرتبط است. مطالعات نشان می‌دهد که اگر NAA به درستی تجزیه نشود، عدم تعادل شیمیایی ناشی از تشکیل غلاف میلین در هنگام توسعه سیستم عصبی، اختلال ایجاد می‌کند. تجمع NAA همچنین منجر به تخریب تدریجی غلاف‌های میلین موجود می‌شود. اعصاب بدون این پوشش محافظ عملکرد نادرست دارند، که رشد طبیعی مغز را مختل می‌کند.

فراوانی بیماری

در حالی که این بیماری می‌تواند در افراد با هر پیشینه‌ قومی رخ دهد، بیشتر در بین مردم اشکنازی (اروپا شرقی و مرکزی) و یهودی دیده می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که این اختلال، 1 نفر از 6400 تا 13500 نفر در جمعیت یهودی اشکنازی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بروز کاناوان در سایر جمعیت‌ها ناشناخته است.

تشخیص

تشخیص بیماری کاناوان نوزادان به نمود و ظاهر شدن غلظت بسیار بالای N-acetylaspartic acid (NAA) در ادرار بستگی دارد. در بیماری کاناوان خفیف، NAA ممکن است فقط کمی افزایش یابد. بنابراین؛ تشخیص، متکی بر آزمایش ژنتیک مولکولی ASPA و ژن کد کننده آنزیم آسپارتواسیلاز است.

درمان

درمان بیماری کاناوان وابسته به علائم خاصی است که در هر فرد آشکار می‌شود. مراقبت‌های حمایتی ممکن است قسمتی از ناراحتی‌ را کاهش دهد. فیزیوتراپی و مداخله زودهنگام به ترتیب به بهبود وضعیت بدن و مهارت‌های ارتباطی کمک می‌کند. در صورت بروز مشکلات در بلع، استفاده از لوله‌های تغذیه، برای اطمینان از تغذیه مناسب و هیدراتاسیون، مفید است. تشنج نیز می‌تواند با داروهای ضد تشنج درمان شود.

همچنین مشاوره ژنتیک و آزمایش ناقل برای خانواده‌هایی که این بیماری در آن‌ها رخ می‌دهد، مفید خواهد بود.

پیش شناخت بیماری

بیماری کاناوان معمولاً منجر به مرگ یا ایجاد شرایط تهدید کننده‌ی زندگی در سن ده سالگی می‌شود، البته امید به زندگی متغیر است و به شدت به شرایط بستگی دارد. از سوی دیگر، به نظر می‌رسد که انواع خفیف‌تر این اختلال هیچ تاثیری بر طول عمر ندارند.